Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

Uit het Reglement van het Genootschap ter zedelijke verbetering der gevangenen van 1827: B. Doel van het genootschap: (....)

art. 4: Het genootschap zal de zedelijke verbetering der gevangenen pogen te bevorderen: deels, terwijl dezelven nog zijn opgesloten; deels, en wel vooral, nadat zij de gevangenhuizen hebben verlaten. (Van Bemmelen 268)

'Het doel van het Genootschap is tweeledig: a. om in den kerker gevangenen door godsdienst en andere gepaste middelen op te heffen van hunnen val en te wapenen tegen nieuw misdrijf (...); b. om, buiten den kerker 1. ontslagenen, die gedurende hunne gevangenschap of hun verblijf in eene Rijkswerkinrichting buitengewone blijken gaven van beteren zin, behulpzaam te zijn tot verkrijgen van een eerlijk bestaan, en 2. bovenal jeugdige ontslagenen, bij het verlaten van den kerker of van een der huizen van verbetering en opvoeding, te beveiligen tegen verleiding en herhaling van misdrijf.' (Blankenberg)

De Vrouwen-vereeniging of het Dames-Comité richtte zich in deze alleen op de jeugdige vrouwelijke veroordeelden.

Regl. 1827 art. 5: ter bereiking van het eerstgemelde doel, zullen, voor rekening van het Genootschap, doelmatige geschriften, onder de gevangenen, ter lezing of ten geschenke, worden uitgereikt. (....)

art. 8: Voorts zal de zedelijke verbetering der gevangenen, door allerlei meest doelmatige en voor het Genootschap bereikbare middelen worden bevorderd; als daar zijn: 1. Het oprigten van Scholen in de gevangenhuizen. 2. Het geven van doelmatig Godsdienstig onderwijs in dezelven. (....) (Van Bemmelen 268-269)

Vanaf 1850 werd het celbezoek geïntensiveerd, ook en met name door de vrouwen die erop toezagen dat hun cliënten doorgaans werden uitbesteed 'ten platten lande als dienst- of werkboden (….) en alzoo bewaard [werden] voor de verleiding, die eene grote stad maar al te veel voor jeugdige vrouwen oplevert.' (Calisch p. 434.)

Blijkens het jaarverslag (over 1897) wordt door de afdeelingsbesturen het volgende voor ontslagen gevangenen gedaan: verstrekken van kleedingstukken, of gereedschap en kleeding, of kleeding en reisgeld; voorschotten tot voorziening in onderhoud; verschaffen van wekelijksche toelagen tot steun in verplegings- en onderhoudskosten; plaatsen van jongens in het Doorgangshuis te Hoenderloo, bij de Vereen. voor Halfverweesden; van meisjes op Tabitha, Bethel, Beth-Palet enz. De dames-comité's beijveren zich de vrouwelijke ontslagenen diensten te bezorgen, zoo er eenige hoop bestaat dat zij daar goed zullen oppassen.' (Blankenberg)

het Nederlandsch Genootschap ter zedelijke verbetering van gevangenen opgericht in 1823 en gevestigd te Amsterdam.

ad doelstellinhg en activiteit:

Calisch, N.S., Liefdadigheid te Amsterdam Overzigt van al hetgeen in Amsterdam wordt verrigt, ter bevordering van de stoffelijke, zedelijke en godsdienstige belangen, voornamelijk der minvermogenden en behoeftigen(Amsterdam 1851)  435. (Uit echte bronnen bijeengebracht door N.S.C.)

Voor het overige:

Haan, F. de en Romke van der Heide, Vrouwen-Vereenigingen, Dames-Comité's en feministen' in: Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis, 23ste jng. 1997, nr. 3, p. 306.

ad begin- en einddatum

In 1832 waren Barbara van Meerten-Schilperoort en mw. Brandt-Maas in Gouda begonnen met het bezoeken van vrouwelijke gevangenen, hiertoe geïnspireerd door Elisabeth Fry.

In 1837 was de Goudse gevangenis een vrouwengevangenis geworden, omdat de minister van Justitie het wenselijk achtte de mannelijke en vrouwelijke gedetineerden niet langer in hetzelfde gesticht onder te brengen. De mannen verhuisden naar Woerden. De vrouwengevangenis werd bij KB van 4 juni 1861 opgeheven, ook de vrouwen verhuisden naar Woerden. (inleiding inventaris NA)

De Haan/Van der Heide vermelden dat in Gouda in 1857 een nog niet officieel opgericht Dames-Comité de vrouwelijke gevangenen bezocht, bestaande uit mw. Scheltema en de mejuffrouwen Van Meerten en Verhagen. Pas in 1859 werd dit Comité officieel opgericht. In 1860 verloor het zijn nut als gevolg van de verhuizing van de vrouwelijke gevangenen naar Woerden. Na 1861 werd het niet meer vermeld.

ad richtgroep: (ex-)gevangenen