Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

zooveel mogelijk tegen billijke vergoeding, de opvoeding van weezen in huisgezinnen te bevorderen en te verbeteren (Goossens)

Het financieel mogelijk maken om wezen (en verwaarloosde minderjarigen) die onder voogdij van derden stonden, op te voeden. De opvoeding geschiedde, eventueel na een tijdelijke opname in 'het huis van ontvangst en doorgang Zandbergen' bij Amersfoort, uitsluitend door gezinsverpleging, tenzij om bijzondere redenen opname in een tehuis dringend noodzakelijke werd geacht. (V.d. Zijl)

de Vereeniging in het belang der Weezenverpleging die in 1869 eveneens door Scheltema was opgericht.

Comitées/afdelingen in tal van plaatsen in het gehele land, o.a. Utrecht (Van Ebbenhorst), Zutphen (inventaris), Apeldoorn (Kroniek), en Dordrecht (Adresboek) die zelf voor het zoeken van de geschikte gezinnen voor de wezen de verantwoording namen en daarvan om de drie maanden verslag deden aan het hoofdbestuur van de Maatschappij.

'Zij wordt gesteund door een "Vrouwen-Hulpvereeniging"' te Amsterdam; idem te Arnhem.'  (Blankenberg)

[wordt gesteund] 'door de "Halve stuivers Vereeniging", waarvan de directeur te Apeldoorn woont.' (Blankenberg)

de Remonstrantse predikant M.W. Scheltema uit Dokkum

'Zij [de Maatschappij tot Opvoeding van Weezen in het Huisgezin] verheugt zich in het beschermvrouwschap van H.M. de Koningin'. (Kroniek van Apeldoorn 1882-1889, 53)

'De maatschappij beheert een gesticht ['Zandbergen'], te Amersfoort dat echter terecht een "doorgangshuis" genoemd wordt, omdat het alleen bestemd is tot tijdelijke opneming van kinderen die nog niet aanstonds in een gezin kunnen worden ondergebracht.' (Smissaert en Van Blankenberg)

De maatschappij bezit, behalve het Doorgangshuis, een eigen Sanatorium voor prae-tuberculose kinderen: "Klein-Zandbergen" te Nunspeet. (V.d. Zijl)

Kroniek van Apeldoorn 1882-1889, 52, 53, Uitgave van de Gemeente Apeldoorn 1983.

30-04-1875, 13-01-1877, 18-02-1879, 08-10-1882, 1894.

H. Smissaert, Overzicht van het Nederlandsch Armwezen (Haarlem 1901) 133-134.

J. van der Zijl (red.), Gids voor vereenigingen op het gebied der Kinderverzorging (Den Haag 1912) Uitgave van het Bureau van den Bond ter Behartiging van de belangen van het Kind. nr. 1, 18.

J.F.L. Blankenberg, H.J. de Dompierre de Chaufepié en H. Smissaert, Gids der Nederlandsche Weldadigheid (Amsterdam 1899) 618-620, 689.

ad activiteiten, inkomsten en uitgaven:

H.J. Dompièrre de Chaufepié, H. Smissaert en J.F.L. Blankenberg (reds.), Tijdschrift voor Armenzorg, 1e jrg. (1900) 126-127.

Ph. Falkenburg, Armenzorg in Nederland Deel I Gemeente Amsterdam (Amsterdam 1893) 319-325. (In opdracht van de Vereeniging voor de staatshuishoudkunde en de statistiek verzorgd door Ph.F.)

Falkenburg gebruikte als bronnen: de statuten, de jaarverslagen 1884-1892, 'Zandbergen' door J. van Loenen Martinet (overdruk uit Eigen Haard 1884).

J.T.H.C. van Ebbenhorst Tengbergen en J. Alblas, Liefdadige en andere nuttige instellingen te Utrecht. Bijdrage tot de geschiedenis der weldadigheid (Utrecht 1895) 50-51.

ad laatste vermelding:

Ontleend aan de ‘Lijst 1 Armenraad-Amsterdam Lijst van instellingen van weldadigheid die zich bereid verklaard hebben een vertegenwoordiger aan te wijzen in den Armenraad voor de 2^e vierjarige periode.’ 1916. (Nationaal Archief, archief ministerie van Binnenlandse Zaken, afdeling Volksgezondheid en Armwezen 1910-1918, inv. nr. 87)

W.J. de Muinck Keizer (ed.), Kroniek van Apeldoorn 1882-1889 (Apeldoorn 1993) 52.

leden:

'Lid der maatschappij is ieder die zich verbindt tot eene jaarlijksche contributie van ten minste f. 5,-, of wel in eens een som van f. 100,- schenkt. Begunstiger is iedereen die zich verbindt een jaarlijksche bijdrage te storten van f. 2,-.

ad activiteit:

'Het aantal vanwege de Maatschappij verpleegden was 176 in 1890, ongeveer 200 in 1895 en ongeveer 230 in 1896.' (Blankenberg e.a.)

Daartegenover vermeldt de Kroniek van Apeldoorn 1882-1889 op pagina 52 dat de vereniging 1760 en op de volgende pagina dat de vereniging zelfs 1782 leden heeft.

Falkenburg geeft tabellen m.b.t. plaats van geboorte, afkomst, aantallen van de kinderen en de inkomsten en uitgaven van de vereniging.

inkomsten:

'Ten slotte', aldus Falkenburg, 'zij nog vermeld dat het bedrag van f. 6482,55, in het jaar 1891-1892 aan contributies ontvangen, werd bijgedragen door 1551 leden en begunstigers (d.i. per hoofd f. 4,18).'

In het Tijdschrift voor armenzorg bovengenoemd, vindt men gegevens uit het jaarverslag over 1899. o.a.:

''De inkomsten over 1899 bedroegen f. 13294,01, de uitgaven f. 18685,49, zoodat er helaas een nadeelig saldo was van f. 5391,48 (...).

Aan verpleeggelden was betaald f. 33545,70½, waarvan de Maatschappij f. 10641,89½ betaalde en de rest à f. 22903,81, door den Staat, diverse burgerlijke en kerkelijke armbesturen en particulieren was betaald.'

In Bouwsteenen Tijdschrift voor inwendige zending 3e jrg. (1884) vindt men een lovende beschrijving van deze vereniging met gegevens over de activiteiten en de financiën gedurende de jaren 1874-1884.

ad opheffingdatum:

mededeling van de directie van het huidige Zandbergen.