Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

• Vereeniging Diakonessenhuis (vanaf 1887, bij de opening van het Diakonessenhuis, zo genoemd)

1. zoover de ruimte strekt zieke en zwakke personen van het vrouwelijk geslacht, die den Hervormden Godsdienst belijden, tegen eenig kostgeld op te nemen en te verplegen in een dáárvoor ingericht gebouw;

2. aan behoeftige, door ziekte verzwakte, personen eenige malen in de week kosteloos voedsel te verstrekken;

3. zieken, zoo mannen als vrouwen, binnen of buiten de stad wonende in hun huisgezin door hare diaconessen te doen verplegen.

(punt 3 wellicht later toegevoegd, want niet bij Goossens vermeld)

In 1898 kwam, bij statutenwijziging, opname in het ziekenhuis op de eerste, de wijkverpleging op de tweede en de voedselverstrekking op de derde plaats. (inventaris)

In de praktijk is het werk van barmhartigheid in de zin van kosteloze verpleging bij de armen thuis in de wijken lang tijd belangrijker geweest.

De dames die tot de kringen van het Réveil behoorden en het bestuur vormden van dit Asyl hadden vanaf 1863 een Christelijke naai- en breischool instandgehouden. In 1874 werd deze opgeheven en het voormalig klaslokaal veranderd in een ziekenzorgzaaltje, waar aanvankelijk vooral voedsel aan arme zieken werd verstrekt. Zeker tot de 90-er jaren van 19e eeuw was de voedselverstrekking voor de vereniging van primair belang. (inventaris)

Tot 1887 werkte de vereniging zonder eigen gebouuw. (Van Zanten)

‘In 1887 werd ook in Groningen een Diakonessenhuis opgericht. Het kosteloos verstrekken van voedsel stond in de statuten nog steeds op de eerste plaats als doelstelling. (…) Het Diakonessenhuis had tot doel de verpleging van zieken ongeacht geloof en afkomst en het opleiden van verpleegsters / diakonessen. Het instituut was niet kerkelijk gebonden. Wel maakten veelal hervormden deel uit van het bestuur. Al spoedig moest het pand uitgebreid worden, niet door een grote toeloop van patiënten, nog steeds werden de meesten thuis verpleegd. (…) Aan de Praediniussingel werd een nieuw ziekenhuis gebouwd dat in 1893 werd geopend. Er was ruimte voor 30 patiënten en 15 diakonessen. Het oude pand aan de Haddingestraat werd verkocht.. (…) In 1898 vond er een wijziging van de statuten plaats. Het opnemen van patiënten kwam nu op de eerste, wijkverpleging op de tweede en voedselverstrekking op de derde plaats. Voor de buitenverpleging was er een tekort aan zusters door concurrentie van het in 1897 opgerichte Rooms Katholiek Ziekenhuis (RKZ) en vanwege de oprichting van een algemene vereniging voor ziekenverpleging.(inventaris)

'Behalve kostelooze verpleging komt hier ook gewone bedeeling voor. Een aantal behoeftige zieken wordt nl. vanwege deze instelling versterkend voedsel gegeven.' (Blankenberg)

Kaiserwerther Bond, via welke men verbonden was met de meeste Nederlandse Diakonessenhuizen die er eveneens bij aangesloten waren.

de Twee cents Vereeniging, een steunvereniging opgericht in 1888 en eveneens gevestigd te Groningen. (Tammeling)

Koninklijke goedkeuring werd aangevraagd door de dames M.A.J. van der Haer, S.C.J. Wolthers, A.J. Alberda van Ekenstein en L.C.J. Alberda van Ekenstein. Mevr. de Geer, moeder van de latere minster-president, en Mevr. Betsy Groen van Prinsterer-Van der Hoop worden vooral genoemd in verband met de oprichting van de Naai-/Breischool en het Asyl. (Tammeling 13)

De oprichtsters vormden ook het eerste bestuur van de vereniging en het directoraat van (school en) het Asyl.

Spoedig gold als regel dat tenminste 3 mannen deel zouden uitmaken van het bestuur. (Van Zanten)

In Haddingestraat F 99, (nu Haddingestraat 10) te Groningen, stond de naai-/breischool die in 1874 voor de ziekenzorg werd heringericht. Deze ziekenzorg was gestart in 1873 in de Hardewikerstraat in een klein pand, gehuurd door Mevr de Geer. Tot 1893 bleef de Haddingestraat dienst doen, als ziekenasyl tot 1887, daarna als Diakonessenhuis waartoe het pand met een aantal vertrekken werd uitgebreid.

Nijpend plaatsgebrek dwong tot aankoop van een grotere ruimte: in 1893 werd een nieuw gebouw betrokken aan de Praediniussingel. (Tammeling)

6 juni 1884

gegevens ontleend aan:

J.H. van Zanten, Armenzorg in Nederland deel V gemeente Groningen (Amsterdam 1897) 230-233. (bewerkt door J.H.van Z. in opdracht der Vereeniging voor de Staatshuishoudkunde en de Statistiek)

Bart Tammeling, Honderd jaar Diakonessenhuis Groningen: van barmhartigheidswerk tot moderne ziekenzorg (Groningen 1987) vooral de pagina's 8-49.

de inventaris van het verenigingsarchief

J.F.L. Blankenberg, H.J. de Dompierre de Chaufepié en H. Smissaert, Gids der Nederlandsche Weldadigheid (Amsterdam 1899) 500, 779.

ad Koninklijk Besluit, ook:

Registers van de Staatscourant van 1898 en 1899.

ad naam:

In 1890 wordt de naam Asyl voor zieken en zwakken ook nog wel gebruikt voor de Vereniging het Diakonessenhuis. Vanaf wanneer precies sprake is van de Vereeniging "het diakonessenhuis" is niet helemaal duidelijk. Van Lieburg (37) hierover:

In Groningen kwam het diaconessenhuis voort uit het Asyl voor zieken en zwakken dat sinds 1874 door een vrouwencomité werd geëploiteerd. Vooral door toedoen van de hoogleraar Ernst Frederik Kruijf (1834-1914) en de hervormde predikant W. Vliegenthart (?-1934) en de gezusters C.J. en vooral A.J. van der Haer en L.C.J. en A.J. Alberda van Ekenstein werd in november 1887 in de Haddingastraat een Diaconessenhuis geopend als opvolger van het Asyl. Hoewel er nauwe contacten waren tussen de eerste besturende zuster S.C. Albracht-van den Worm en het Haarlemse Huis, werd de signatuur van het Groningse Huis toch vooral bepaald door Kaiserswerth.'

ad doelstelling:

De wijkverpleging die juist het liefdadig hart van de ziekenverpleging vormde, werd in de loop der jaren steeds minder belangrijk in verhouding tot de intramurale ziekenzorg. Dit kwam voornamelijk door personeelstekorten in combinatie met het groeiend aantal ziekenhuisbedden. Bij het dilemma in krappe tijden te kiezen vóór het afwijzen van aanvragen voor wijkverpleging en het aanvaarden van de verzorging van betalende partiënten in het ziekenhuis was de keuze voor het verantwoordelijke bestuur niet zo moeilijk.

Bovendien was er tegen het einde van de 19e eeuw geduchte concurrentie van katholieke (Onze Lieve Vrouwe behoudenis der kranken) en algemene zijde (Vereniging Koningin Wilhelmina).

leden:

'Leden der vereenigig zijn meerderjarigen, die f.100 in eens of een jaarlijksche contributie van f.5 geven, begunstigers zij, die minder bijdragen.'

ad opheffingsdatum:

Deze is ontleend aan de volgende mededeling in de inleiding van de inventaris: 'Tot 1975 was het Diakonessenhuis een vereniging genaamd: vereniging 'Het Diakonessenhuis', na een statutenwijziging werd het een stichting.'

Inkomsten:

Giften, al dan niet via collecten, circulaires en bedelbrieven (b.v. adviseur en stimulator van de vereniging: jhr. dr. L. de Geer, die van 1873 tot 1876 jaarlijks ongeveer f. 1150 doneerde, en na vertrek uit Groningen nog tot 1884 f. 800 per jaar). Koningin-moeder Emma doneerde enkele malen. Voorts contributies, legaten, opbrengsten van verlotingen e.d.m. (Tammeling)