Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

• Protestantsche Maatschappij ter bevordering van welstand, door ondersteuning en voorlichting (van 1822 tot 1830)

(Protestantsche) 'medebelijderen, die wel de geschikte hoedanigheden of aanleg hebben, om gelukkige leden in de zamenleving te worden, maar daartoe buiten staat zijn uit oorzake van bekrompene omstandigheden, buiten hun toedoen, door dadelijke hulp, vooral in den landbouw, tot een vast bestaan te helpen, en alzoo in staat te stellen, om nuttige leden hunner gemeente te worden'.

art. 1 'Het doel der Maatschappij is: Protestantsche huisgezinnen te ondersteunen, en langs dien weg Protestantsche gemeenten in stand te houden, en derzelver welstand te bevorderen'.

De leden stellen zich voor 'ten behoeve van de zoodanigen [hierboven omschreven] aan te koopen of aan hen de nodige voorschotten voor niets te doen tot het aankoopen van de vereischte landerijen, woningen en verdere noodwendigheden; echter onder bepaalde voorwaarde, dat zij, het zij het aangekochte zelf, het zij bij gedeelten en op vaste tijden, den prijs der voor hen aangekochte goederen, of de aan hen voorgeschotene gelden, zullen terug geven.'

verspreid over het land afdelingen en ringen, i.e. kleinere afdelingen, b.v. de 5e, 14e en 20e ring te 's-Gravenhage. Aan het hoofd van een afdeling of ring, stond een correspondent.

Behalve te Den Haag waren er afdelingen/ringen te Amsterdam, Alkmaar (tot 1830), Dordrecht, Middelburg ....

het genootschap Christelijk Hulpbetoon, opgericht in 1844 en gevestigd te Den Bosch, en met Unitas, opgericht in 1845 en gevestigd te gevestigd te Den Haag. In 1848 richtten deze verenigingen de Commissie tot bevordering van Samenwerking op, waartoe in 1861 ook Phylactérion toetrad.

Jacob van Heusden, predikant te Hilvarenbeek samen met zijn zoon, mr. J.J. van Heusden, ds. W. van Volkom, P. Biesheuvel, Pieter Kuyck van Houweninge uit Breda, ds. Th. Sanders, predikant te Den Bosch, B.A. Holster, W.D. Bosch, dr. A.J.M. van Heusden uit Breda, G. Vermeulen Jzn. uit Waspik, H. Palier uit Den Bosch, en J. Meurs uit Den Bosch.

Het tijdens de oprichtingsvergadering gekozen bestuur bestond uit ds. van Volkom, voorzitter en mr. C.J. van Heusden , boekhouder (d.w.z. secetaris) en P. Kuyck van Houweninge, penningmeester.

Commissie van bestuur 1830: J. van Heusden, predikant te Hilvarenbeek, voorzitter, W. van Volkom, pred. te Breda, medevoorzitter, mr. C.J. van Heusden, Jz., boekhouder, V. van Gogh, pred. te Breda, mede-boekhouder, P. Kuyk van Houweninge, tapijtfabrikeur te Breda, kashouder en S. van der Meer, handelaar in effecten te Breda.
in 1840 en 1842, 1845 en '46: J. van Heusden, pred. te Hilvarenbeek, honorair voorzitter, (niet meer vermeld vanaf 1842) Prof. J. Bosscha te Amsterdam, voorzitter, mr. J.J. Loke, mede-voorzitter te Breda, Te Breda eveneeens Do. J. van Gogh, boekhouder, J.C.M. van den Broek, kashouder, S. van der Meer, J.H. Betz en A. de Geus (+ alle namen van de 3 Haagse ringen).
1850: geen voorzitter gemeld, leden te Breda: mr. J.J. Loke, mede-voorzitter, J. van Gogh, boekhouder, C.J.M. van den Broek, kashouder, S. van der Meer, J.H. Betz en A. de Geus.
In 1855 wordt N.C. Kist te Leiden als voorzitter genoemd, benevens te Breda, mr. J.J. Loke, mede-voorzitter, V. van Gogh, boekhouder en C.J.M. van den Broek, Kashouder. Daarnaast de bestuursleden te Breda: J.A.F. Bierhaus, P. Kuyk van Houweningen en S.D. baron van Slingelandt en W. Collard. Deze Bredase leden vormen de Permanente Commissie. Buiten Breda wonende leden van het hoofdbestuur zijn: M.M. Schim van der Loeff, H.G.J. van Doesburgh Jzn., T.C.R. Huidekoper, mr. D. van de Wijnpresse, Ch. le Chevalier en J.C. van Marken.
Deze namen worden ook in 1860 genoemd, m.u.v. Bierhaus, die dan honorair lid is.

In 1875: hoofdbestuur: dr. J.H. Prins, voorzitter te Leiden, voorts te Breda: mr. J.J. Loke, medevoorzitter, C.M.A.J. Vorstman, boekhouder, C.J.M. van den Broek, kashouder en de leden, mr. E. de Man, A.J.H. Beelo, J.C.C. den Beer Poortugael. Leden buiten Breda: J.C. van Marken te Amsterdam, W. Collard te Soestdijk, mr. J.M. van Maanen te Amsterdam, J.C. van Galen te Bergeik, mr. J.G. Kist te 's Gravenhage  en W. Th Griethuyzen te Rotterdam. Nog steeds 4 Haagse ringen onder bestuur van J. Moll Jz. etc.

Het bestuur zetelt te Breda, waar ook de meeste bestuursleden wonen; de woonplaats van de voorzitter wisselt, mét de voorzitter, om de drie jaar.

Doelstelling en activiteit:

W. de Vries, 150 Jaar Welstand De Maatschappij tot bevordering van Welstand, voornamenlijk onder landlieden 1822-1972 (Tilburg diss. 1972).

gegevens ontleend aan de inleiding van de inventaris van het verenigingsarchief

ad oprichtingsdatum, relaties:

G. Hamoen en J. van Dijk, Maatschappij van Welstand, 175 jaar steun aan protestantse gemeenten (Amersfoort 1997).

ad bestuursleden:

's-Gravenhaagsche Stads-Almanak voor het jaar 1830. 1842, 1845, 1846, 1850, 1855, 1860 en 1875

N.A. Calisch, Liefdadigheid te Amsterdam. Overzicht (Amsterdam 1851) 350-352

ad einddatum:

'De Maatschappij bestaat nog steeds, alhoewel veel van zijn negentiende-eeuwse bezittingen inmiddels zijn afgebroken. Toch bezit de Maatschappij nog steeds onroerend goed, onder meer in Nuenen, het landgoed Cleefswit bij Elsendorp en het landgoed Ten Vorsel bij Bladel.' (Wikipedia, Maatschappij van Welstand (versie 19 september 2009), http://nl.wikipedia.org/wiki/Maatschappij_van_Welstand (9 juni 2010 geraadpleegd))

ad leden:

Vrouwen konden alleen donatrice worden.

In 1830 telde de Mij. die in 1823 slechts 43 leden telde en een fonds bezat van f. 807, 1450 leden en een fonds van f. 31.676;

'Uit het verslag, uitgebragt in de 29ste algemeene vergadering, den 29sten Mei 1850 te Arnhem gehouden, blijkt, dat de Maatschappij toen telde 49 ringen en 16 afdeelingen, dat het getal leden 3482 beliep; dat de toelagen in het laatst verloopen jaar de som van f. 19798.25 en de giften f. 1637.28 bedroegen; dat het fonds der maatchappij op 15 Mei bedroeg f. 362.320.60. en eindelijk dat op genoemd tijdstip in kas was f. 21752.78. Het getal der ondersteuningen was toen 132. (Calisch)

inkomsten:

het inschrijfgeld voor het lidmaatschap bedroeg f. 5,25 'en voorts jaarlijks in de maand Januarij, eene toelage van gelijke somma'. In 1850 vermeldt de Nederlandsche residentie en 's-Gravenhaagsche stadsalmanak: 'Elk, die in eens aan de Maatschappij eene gift doet van f. 100 of daarboven zal levenslang als Donateur of Donatrice worden beschouwd'.
Andere inkomsten uit legaten, collecten e.d.m.