Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

• Vereeniging Inrigting voor Havelooze Kinderen (ook gebruikelijk)

'Het doel en de strekking der Inrigting is: aan bedelende, gansch verwaarloosde en verwilderde kinderen, die, tengevolge hunner onreinheid of afzigtelijkheid, op geene andere scholen opgenomen kunnen of willen worden, eene christelijke, tevens maatschappelijke opleiding te geven en alzoo te trachten hen voor tijd en eeuwigheid te redden.' (Calisch, 313)

Behalve het gewennen aan orde, gehoorzaamheid en geregelde bezigheden, het opleiden tot zindelijkheid en het bijbrengen van de noodzakelijkste kennis en 'kundigheden' (Achtste verslag, 23-39) wordt 'ook voor de lichamelijke behoeften zorg (...) gedragen. Des zomers krijgen de scholieren driemaal in de week brood en in den winter tweemaal 's weeks soep. Ook kleedingstukken worden uitgedeeld'. (Heldring, 126)

'Voor het toekomstig lot van ontslagen knapen en meisjes wordt zooveel mogelijk gezorgd, en geene geoorloofde middelen zullen onbeproefd gelaten worden, om hen in de eene of andere werkzame en nuttige betrekking te plaatsen.' (Calisch, 315)

De vereniging is opgeheven in 1887, de Havelooze school zelf is voortgezet onder het bestuur van de Vereeniging "Tot Heils des Volks".

Initiator en oprichter J. van Wijk, mede-oprichters: het echtpaar H. van Marselis Hartsinck-Van Marselis Hartsinck, P. van Eik, Jonkvrouwe A. Graafland en mr. A. Backer.

Het eerste bestuur werd gevormd door de oprichters, aangevuld met Mevr. C.C. van Eik-Van Loon. (Calisch)

De 'Inrigting' werd geopend op 12 maart 1849 met 40 kinderen in een klein lokaal, Tuinstraat nr. 165. Vanaf 2 augustus 1849 is de inrichting met 80 kinderen gevestigd een lokaal 'op de Brouwersgracht bij de Lindengracht'. Op 16 juni 1853 wordt in het voor f. 18.000 aangekochte pand in de Bloemstraat hoek Lijnbaansgracht 'Ons "Eben-Haëzer"' geopend. (Calisch)

Op 6 april 1857 wordt een tweede school in de Koestraat geopend, maar die moet na enkele maanden gesloten worden wegens gebrek aan middelen en personeel.

N.S. Calisch, Liefdadigheid te Amsterdam Overzicht van al hetgeen er in Amsterdam wordt verrigt, ter bevordering van de stoffelijke, zedelijke en godsdienstige belangen, voornamelijk der minvermogenden en behoeftigen (Amsterdam 1851) 312-316. Uit echte bronnen bijeengebracht door [NSC].

Achtste verslag van den staat en den werkzaamheden der Inrigting voor havelooze kinderen te Amsterdam (Amsterdam 1874). In het openbaar uitgebragt op den Gedenkdag van het 25-jarig bestaan der Inrigting, Donderdag 12 Maart 1874, des avonds ten 7 1/2 ure, in het lokaal Odeon.

L. Heldring, 'Negende verslag der school voor Haveloozen te Amsterdam', in Bouwsteenen. Tijdschrift voor Inwendige Zending, 1e jrg (1882) 125-126.

Th. Jak, Huizen van Barmhartigheid Zorg voor zwakzinnigen in Nederland in de tweede helft van de negentiende eeuw, met bijzonder aandacht voor 's Heeren Loo (Amersfoort, Vereniging 's Heeren Loo, 1993) 54-69.

ad einddatum:

in 1887 werd de Havenlooze school overgedragen van de Vereeniging "Tot Heil des Volks".

ad activiteit:

'Op den 1 december 1851 bedroeg het getal der leerlingen 185, 100 jongens en 85 meisjes. Het gemiddelde getal der dagelijks aanwezige kinderen is thans ongeveer 150.' (Calisch, 314).

'Het aantal scholieren bedraagt doorgaans ruim 300, die in den regel eerst met het 6e jaar op school komen'. (L. Heldring, 'Negende verslag der school voor Haveloozen te Amsterdam', in Bouwsteenen 1e jrg. 1882, 125)

Uitgaven:

'de gewone uitgaven f. 6500', volgens het 'negende verslag' besteed aan personeelssalarissen, het onderhoud van het gebouw, aflossing van de aandelen tot een maximum van f. 500 per jaar, de aankoop van het te verstrekken voedsel en de naai- brei- en andere materialen voor de lessen.

Inkomsten:

vaste contributies: f. 3.000 per jaar. Voorts:

opbengsten van liefdadigheidsvoorstellingen collectes, bussen, losse giften en legaten. (t.a.p.)

ad relaties:

De dood van de oprichter P. van Eik luidde het bestuurlijk samengaan met de Vereeniging Tot heil des Volks in; met behoud van identiteit namen voortaan leden van deze vereniging het bestuur van de school over. (Jak)