Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

• Zorgdragende Commissie voor kraamvrouwen

'(...) onderstand te verleenen aan minvermogende kraamvrouwen, wier gezinnen niet door armbesturen bedeeld worden, voor zoover zij daartoe door vrijwillige bijdragen der ingezetenen wordt in staat gesteld' (Blankenberg)

Bij intekening werd een fonds verzameld, teneinde daaruit de kosten van bevallingen te kunnen voldoen en tevens kinderkleertjes en dergelijke te kunnen uitdelen.
De commissie probeerde dus om armoede te voorkomen, daar de onderstand werd verleend "aan niet bedeelde personen die door de kosten aan eene kraam verbonden anders tot de Arm-Administratien hunne toevlugt zouden moeten nemen".

'Ongehuwde moeders of die zich aan "slegte gedragingen" schuldig maakten waren van steun uitgesloten. De onderstand was, zoals de commissie het zelf noemde, bestemd voor "minder gegoede Burgerlieden".'

'Begin 1821 is de commissie met de bedeling begonnen. De bedeling was in natura en omvatte: a. hulp van een vroedvrouw, b. kleding en beddegoed voor de kraamvrouw en kind en c. enige levensmiddelen en brandstof. De bedeelde kraamvrouwen waren verplicht om hun kinderen te laten vaccineren. De commissie betaalde één gulden per bevalling aan de vroedvrouw. De kinderkleding (zgn. luiermand) bestond uit één rode luier, zes witte luiers, één japonnetje, twee hemdjes, twee doekjes, één wollen borstrok, één wollen mutsje, één wit katoenen mutsje en één sits mutsje.De kraamvrouw kreeg een hemd. Het beddegoed dat uitgedeeld werd bestond uit een laken en in de wintermaanden tevens een wollen: deken. De wollen deken werd slechts bij de eerste en derde of vierde bevalling uitgereikt.Bovendien werd ook brood, rijst, gort, gebrande stroop, koffie en groene zeep uitgereikt. In de winter de dubbele hoeveelheid. Als brandstof ontving het bedeelde gezin in de zomer één ton turf en in de winter twee ton. De levensmiddelen en brandstof werden in de zomer gedurende een week en in de winter gedurende twee weken verstrekt.' (inleiding inventaris)

de Vereniging tot Behartiging der Zedelijke en Stoffelijke belangen der Armen, opgericht in 1842 te Haarlem. Zij bleek in 1851 nog de leverancier van de luiermandjes te zijn. Deze taak werd kennelijk daarna overgenomen door Arbeid Adelt.

de Haarlemse afdeling van de Algemeene Nederlandsche Vrouwenvereeniging Arbeid Adelt, vanaf haar oprichting in 1872.

Zes 'dames': Wilhelmina Eva Christina van Tets Goudriaan-Hahn, Petronella Maria Canter Camerling-Heshuijsen, Petronella Catharina van Sypesteyn-Crommelin, Maria Cornelia Kops Goedschalkszn-van Oosten de Bruijn, Johanna Elisabeth Enschedé-Swaving en Johanna Anna van Styrum-van Vollenhoven.

'In 1828 verklaarde de koningin (Wilhelmina van Pruisen) zich beschermster van de Zorgdragende Commissie, "niet zozeer om daardoor in eenige betrekking tot dat Genootschap te komen of eenig bestuur of bemoeyenis over hetzelve uit te oefenen, maar alleen tot aanmoediging dezer hoogst lofwaardige philantropieke inrigting."' (inleiding inventaris)

Het bestuur van de Zorgdragende Commissie bestond uit zes dames, die ieder een stadswijk voor hun rekening namen. In 1891 waren dat:

de dames Heshuijsen-Gerlings, baronesse van Styrum-Sandberg, Enschede-Mirandolle, Quarles van Ufford-Teding van Berkhout, C. de Clercq van Weel-van der Lek de Clercq en Q. Hoeufft-van Hengst. Als enige man was er de secretaris: H.M.J. van Lennep.

ad doelstelling:

J.F.L. Blankenberg, H.J. de Dompierre de Chaufepié en H. Smissaert, Gids der Nederlandsche Weldadigheid (Amsterdam 1899) 795-6.

De overige gegevens zijn ontleend aan de inventaris van het verenigingsarchief.

ad relaties:

'Ik veronderstel dat Arbeid Adelt vanaf de oprichting in 1872 de luiermandjes/pakjes maakte voor de Zorgdragende Commissie. De dames Van Meurs-Schober, De Clercq van Weel-van der Lek de Clercq en Quarles van Ufford-Teding van Berkhout maakten vanaf die periode tevens enige tijd deel uit van het bestuur van Arbeid Adelt.' (inv.)

inkomsten:

Jaarlijks een subsidie (f 200,00) van het koninklijk huis.

Met ingang van 1828 verleende de gemeente een subsidie van f 1200,00 aan de commissie.

Desondanks was de commissie in 1836 genoodzaakt om bezuinigingen in te voeren in verband met het grote aantal bedeelde kraamvrouwen. (...) Tussen 1828 en 1855 werd de gemeentelijke subsidie regelmatig verhoogd, dan weer verlaagd. Vanaf 1855 werd in het geheel geen subsidie meer verleend. Volgens de Armenwet van 1854 moesten de gemeentelijke overheden de armenzorg overlaten aan kerkelijke en burgerlijke instellingen en mochten slechts in uiterste noodzaak zelf iets ondernemen. De Zorgdragende Commissie was daarom in het vervolg geen verantwoording meer schuldig aan het gemeentebestuur.' (inv.)