Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

 
English | Nederlands

Vereeniging “Door arbeid tot verbetering”

Naam Vereeniging “Door arbeid tot verbetering”
Plaats Leeuwarden
Provincie Friesland
Begindatum 11 september 1894 (oprichting)
Einddatum 1910 (opheffing)
Richtgroep (uitleg)
De groep ten behoeve waarvan de vereniging actief is
Arbeiders
Werkingsgebied Provinciaal
Doelstelling

het lot van de Friese landarbeiders verbeteren (inleiding inv.)

'zoveel mogelijk de sociale nooden in het gewest te beperken' (Blankenberg)

Activiteit

De provinciale vereniging zelf beperkte zich 'tot het coördineren en begeleiden van de door de afdelingen ondernomen activiteiten'.

'De vereniging begon haar werkzaamheden met het instellen van een onderzoek naar de aard en de omvang van de werkloosheid, waarbij aan de afdelingen werd gevraagd suggesties in te dienen die tot verbetering van de sociale nood zouden leiden.'

'Van de overige zaken waarmee de vereniging zich heeft beziggehouden noem ik (archivaris) de volgende:

1. Verbetering van de onderhoudplicht. Die leverde gedurende het hele jaar meer werk op bij de boeren.

2. Pogingen om te komen tot het oprichten van waterschappen, waarin werklozen aan de slag konden.

3. Het pachtvraagstuk. Door de bestaande regelingen had de pachter te weinig zekerheid dat de vruchten van door hem aangebrachte verbeteringen aan het einde van de pachttermijn aan hem ten goede zouden komen. Bovendien was het zeer de vraag of de door hem gemaakte kosten door de landeigenaar gerestitueerd zouden worden. Door die onzekerheden werd veel onderhoudswerk door de pachtboeren achterwege gelaten.

4. Het ontginnen van woeste gronden.

5. Het subsidiëren van cursussen voor werklozen, die door sommige afdelingen op touw werden gezet.

Van dit alles is in de praktijk niet bijster veel terechtgekomen.'

(citaat uit de inleiding van de inventaris)

Het bieden van werk tegen loon, want 'door het aansporen tot en laten uitvoeren van productieven arbeid ter verbetering van reeds in cultuur zijnde gronden en door ontginning van daarvoor geschikte gronden wordt in hooge mate de werkverschaffing in de hand gewerkt'. (Blankenberg)

Heeft als afdeling(en)

de afdelingen te Akkrum, Baarderadeel, (3), Bergum, Het Bildt, Doniawerstal, Drachten, Ferweradeel, Franeker, Grouw, Harlingen, Heerenveen, Hennaarderadeel, Joure, Kollumerland, Leeuwarden, Leeuwarderadeel (3), Haulerwijk, Oldeborn, Oosterwolde, Opsterland/Gorredijk, Oudkerk, Rauwerderhem, Roordahuizem, Westdongeradeel, Steggerda, Wonseradeel, Wymbritseradeel, die de doelstellingen van de vereniging moesten verwerkelijken.

Oprichters

De Kollumer notaris Arnoldus Johannes Andreae, die in W.J. van Welderen baron Rengers, de latere voorzitter van de Friese Maatschappij van Landbouw, D. van Konijnenburg en R. van Zinderen Bakker, een aanvankelijke medestander van Domela Nieuwenhuis, medestanders vond. (Inleiding inv.)

Bestuursleden

In 1894: W.J. van Welderen Rengers werd voorzitter, Van Konijnenburg secretaris en Andreae penningmeester en tevens vice- voorzitter. (inleiding inv.)

Koninklijk Besluit 24 mei 1895
Verantwoording gegevens

algemeen:

Gegevens ontleend aan de (inleiding van de) inventaris van het verenigingsarchief.

J.F.L. Blankenberg, H.J. de Dompierre de Chaufepié en H. Smissaert, Gids der Nederlandsche Weldadigheid (Amsterdam 1899) 885-888.

 

Opmerkingen

Vanaf 1900 heeft de vereniging niets meer ondernomen. Vanaf toen tot de uiteindelijke opheffing bestond ze alleen nog op papier. (inleiding inv.)

 

Archief

Het archief van de Vereeniging "Door arbeid tot verbetering" 1894-1910 wordt onder toegangsnummer 130-22 bewaard in Tresoar, Fries Historisch en Letterkundig Centrum (inventaris; 85 meter portefeuilles, 31 meter platte dozen, bijz. form.; openbaar).

Toon archiefinfo
Verberg archiefinfo

Naam archiefbewaarplaats Tresoar, Fries Historisch en Letterkundig Centrum
Naam collectie Vereniging "Door arbeid tot verbetering" 1894-1910
Beheersnummer 130-22
Toegang inventaris
Statuten ja

Stukken betreffende de oprichting van de vereniging, 1894-1895;

Koninklijk Besluit, waarbij de vereniging als rechtspersoon wordt erkend en stukken betreffende dat besluit, 1895;

Stukken betreffende het vaststellen en wijzigen van de statuten, 1895-1896;

Stukken betreffende de opheffing van de vereniging en de besteding van het nog aanwezige kasgeld, 1909-1910.

Ledenlijsten ja

Lijsten van bestuursleden van de afdelingen, 1897;

Stukken betreffende de samenstelling van het bestuur, 1896-1899.

Notulen ja

Notulen van algemene vergaderingen, 1894-1910;

Bijlagen bij de notulen van de algemene vergaderingen, 1896, 1897 en z.j;

Agenda's en presentielijsten van algemene vergaderingen, 1895-1910;

Notulen van bestuursvergaderingen, 1894-1910.

Jaarverslagen ja

Jaarverslagen, 1894/1895-1897/1898;

Jaarverslagen, ingekomen van de afdelingen, alfabetisch gerangschikt per afdeling, 1895-1903.

Correspondentie ja

Ingekomen en minuten van uitgaande stukken, 1894-1910;

Brieven, ingekomen van S. Brandsma te St. Annaparochie, secretaris van de vereniging, 1898-1909;

Register van uitgaande brieven, 1894-1910.

Financiële stukken ja

Nota's en kwitanties, 1898-1902 en ongedateerd.

Overige stukken ja

Stukken betreffende een onderzoek naar de toekomst van de vereniging en haar afdelingen, 1904;

Rapporten betreffende de werkloosheid in de ressorten van de afdelingen, 1894;

Stukken betreffende de mogelijkheden om percelen grond aan de werkloze arbeiders te verhuren, 1895;

Voorstel van de afdeling Baarderadeel II om uit de verenigingskas jaarlijks een subsidie aan de afdelingen te verstrekken, 1896;

Stukken betreffende een voorstel tot het zo doelmatig mogelijk verdelen van de armengelden, 1895-1896;

Stukken betreffende het oprichten en opheffen van afdelingen, alfabetisch gerangschikt per afdeling, 1894-1910;

Stukken betreffende het toezicht op de organisatie van de afdelingen;

Stukken betreffende het controleren en ondersteunen van door de afdelingen georganiseerde activiteiten, alfabetisch gerangschikt per afdeling, 1894-1898;

Stukken betreffende het tijdelijk aan werk helpen van werkloze maaiers, 1895-1896;

Stukken betreffende een verzoek aan Gedeputeerde Staten van Friesland om de armengelden aan te wenden voor het uitbetalen van arbeidslonen bij de ontginning van woeste gronden, 1897-1898;

Aantekening betreffende de mogelijkheden om de vereniging en haar afdelingen in te schakelen bij het onderhoud van waterstaatswerken, niet in onderhoud en beheer bij rijk, provincie, gemeenten en waterschappen, 1895.

Opmerkingen algemeen

Voorts bevat het archief van de hoofdvereniging ook het archiefmateriaaf van de afdelingen Het Bildt, Leeuwarden, Leeuwarderadeel, Smallingerland en Tietjerksteradeel. Voor die afdelingen is een apart verenigingsformulier gemaakt.



Literatuur


Toon literatuur over de vereniging

Literatuur over de vereniging


Verberg literatuur over de vereniging
  • Vries, G. de, "Door Arbeid tot Verbetering"; Heren in de strijd tegen de sociale noden in Friesland, 1893-1910 (Groningen 1981).

Toon publicaties van de vereniging

Publicaties van de vereniging


Verberg publicaties van de vereniging
  • Loonen, arbeidsduur en werkloosheid te Leeuwarden 1895.