Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

• Vereniging Zorg en Bijstand (in de loop van de 20ste eeuw)

'om armoede te voorkomen, te bestrijden en te lenigen in de gemeente Den Haag'

door:

'a. gezonde begrippen omtrent armenzorg te verspreiden; b. hen, die liefdadigheid wenschen te beoefenen, in te lichten omtrent de omstandigheden, waarin hulpvragenden verkeeren; c. bedelarij en misleiding tegen te gaan; d. samenwerking met reeds bestaande werkbureaux en door na nauwgezet onderzoek werkzoekende mannen en vrouwen bij werkgevers aan te bevelen; e. verschaffing van kleeding en ligging, levensbehoeften en brandstoffen; f. het verleenen van geldelijke hulp, bestaande in:

1. rentelooze voorschotten (te verstrekken uit eene op te richten voorschotskas) tot een maximum bedrag van f. 300 onder voldoende persoonlijke of zakelijke zekerheid.

2. losse giften aan tijdelijk hulpbehoevenden tot een bedrag van hoogstens f. 25.

3. ondersteuning aan bejaarde zieken en gebrekkigen en allen die niet genoegzaam in hun onderhoud kunnen voorzien;

g. andere instellingen ter voorkoming en leniging van armoede te steunen; h. samenwerking tusschen de instellingen van weldadigheid te bevorderen; i. school- en vakonderwijs aan kinderen van behoeftigen te bevorderen. (...).' (Falkenburg)

Het uitbrengen van een eigen orgaan, 'Charitas', waarin mededelingen m.b.t. de werkzaamheden van de Financiële-, de Onderstands- en de Werkverschaffingscommissie van de Vereniging, alsmede 'behartenswaardige wenken voor de verzorging der armen' en een verslag van de ervaringen bij huisbezoek opgedaan. (t.a.p.)

'De Vereeniging verleent hare hulp zonder eenig onderscheid van kerkelijke gezindte. De ondersteuningen bestaan in giften in eens, geregelde bedeeling, levensmiddelen, brandstoffen (zeer zelden) en ligging en dekking, aan behoeftige zieken worden ook melkpenningen en eieren verschaft. Rentelooze voorschotten worden onder borgstelling tot een bedrag van f. 300 gegeven. eenige verwaarloosde kinderen worden ten deele op kosten der Vereeniging in gestichten gebracht. Werk wordt slechts verschaft voor zoover kleedingstukken voor het magazijn moeten worden aangemaakt (...).' (Blankenberg in 1899)

dienst der Weldadigheid van het Koninklijk Huis, die de vereniging Armenzorg in opdracht van de Koningin Regentes en later Koningin Wilhelmina de verzoeken om hulp ter advisering voorlegt.

de Vereeniging Kinderkleeding te Den Haag, opgericht in 1896, voor welke 'goederen worden gemaakt tegen vergoeding van grondstoffen en arbeidsloonen'.

de Christelijke Volksbond te Den Haag opgericht in 1890

een Dames-Comité, in elk geval sinds 1894 actief in de geven van onderwijs aan meisjes

mr. C.J.E. graaf van Bylandt en B.G. Stempels, die de eerste vergaderingen presideerde en jhr. mr. W.P. Rochussen e.a. die in het Voorlopig Comité en het eerste bestuur zitting namen.

H.M. de koningin-moeder; H.M. koningin Wilhelmina.

president: jhr. mr. W.F. Rochussen in 1891, mr. A.M. Maas Geesteranus 1891-1892, mr. T.H. der Kinderen, 1893-1896, mr. S.M.S. de Ranitz, 1896-1902;

vice-president: A.A. Knuijver in 1893, niet vermeld in 1900;

(1e) secretaris: jhr. mr. A.L.J. Melvill van Carnbée in 1891, G.C. Visser, 1891-1896, mr. H.W. Methorst, 1896-1900;

2e secretaris: J.D. Klaassen in 1900, 1902;

penningmeester: D.F. Scheurleer in 1891, C. Gébel 1891-1908;

administrateur: C.H.D. Steinmetz in 1893, 1900, 1902. (Almanakken)

Wegens de (te) grote toeloop op het gehuurde pand op de Paviljoensgracht werd de huur al in 1893 door de eigenaar opgezegd. De vereniging moest overgaan tot de aankoop van een eigen gebouw.Voor bijna f.12000 kocht zij de percelen Prinsegracht 60 en 60a, die op 2 februari in gebruik genomen werden, inclusief de daar ingerichte naai- en breischool en de werkplaats.

Een eerste verkennende bespreking vond plaats op 29 december 1890 in het Zuid-Hollandsch Koffiehuis, de eerste bestuursvergadering in het door de Hulpbank 's-Gravenhage ter beschikking gestelde pand op de Riviervischmarkt nr. 17.

Vanaf 5 augustus 1891 werd vergaderd in het eerste zelf gehuurde bureau van de vereniging op de Paviljoensgracht nr. 5. (Vereeniging "Armenzorg)

Algemeen:

Mr. Ph. Falkenburg, Armenzorg in Nederland 3e deel: Gemeente 's-Gravenhage (Amsterdam 1897) 244-253. (In opdracht der Vereeniging voor de staatshuishoudkunde en de statistiek bewerkt door Ph.F.).

Vereeniging "Armenzorg 's-Gravenhage" 13 Februari 1891-1916 (uitgave van de Vereeniging "Armenzorg") met "Lijst der bestuursleden vanaf de oprichting der Vereeniging".

ad activiteit:

J.F.L. Blankenberg, H.J. de Dompierre de Chaufepié en H. Smissaert, Gids der Nederlandsche Weldadigheid (Amsterdam 1899) 375, 376.

ad bestuursleden en beschermvrouwe:

(Hof-,) rijks- en residentiealmanak voor het koninkrijk der Nederlanden, 1893, 1900, 1902.

H.J. Dompièrre de Chaufepié, H. Smissaert en J.F.L. Blankenberg (reds.), Tijdschrift voor Armenzorg, 1ste jrng. (1900) 16.

ad Koninklijke besluiten:

behalve aan Goossens ook ontleend aan het Register van de Staatscourant van 1896

ad oprichtingsdatum:

Op 29 december 1890 vond een eerste besprekingsronde plaats, waarbij het Voorlopig Comité werd verkozen. Op 17 januari 1891 werden onder voorzitterschap van Rochussen de statuten vastgesteld; het Voorlopig Comité werd omgezet in een voorlopig bestuur. Op 13 februari 1891 volgde de goedkeuring der statuten en de erkenning van de vereniging als rechtspersoon bij Koninklijk Besluit 'en dat is dus de geboortedatum van de "Armenzorg" ' (uit: Vereeniging "Armenzorg", 7 en 8).

ad activiteit:

 - Den Haag was in 14 districten verdeeld, de bezoekers werkten bij voorkeur in hun eigen wijk. De onderstand was ten hoogste f. 3 per week, waarvan 2/3 in kaarten/bons of natura.

 - Een werkcommissie tracht werkzoekenden bij particulieren te werk te stellen.

Daarnaast doet de Vereniging zelf aan werkverschaffing in de vorm van een kleine schoenmakerij, maar vooral door naaiwerk uit te besteden aan vrouwen die 'kleeding- en liggingstukken' voor de bedeling vervaardigen.

Aanvragers van bedeeling worden ingeschreven in hetzij het Werkregister, hetzij het Algemeen Register als er sprake is van enige vorm van bedeling. Hierin wordt alles m.b.t. omstandigheden, financiën, levenswandel genoteerd, tot zedelijkheid en drankgebruik toe. Bij gebleken 'onwaardigeheid van de aanvrager' wordt diens verzoek afgewezen. Zo niet, dan wordt een lid-huisbezoeker het onderzoek naar het gezin opgedragen, opdat de Onderstandcommissie 'allereerst de waardigheid en moreele aanspraak op hulp kan beoordelen en aldus op de voorstellen van het lid-huisbezoeker kan beslissen. Als er genoeg geld beschikbaar is krijgt de huisbezoeker bericht met 'uitnoodiging' zich met het voortdurend toezicht op het ondersteunde gezin te belasten.

Als het om 'valide' armen ging was de onderstand altijd tijdelijk. (Falkenburg)

 - Het scholingsideaal tracht de vereniging te verwezenlijken door plaatsen op de ambachtsschool ter beschikking te stellen voor kosteloze opleiding van twee armen jongens, terwijl een vergoeding wordt verleend voor gederfde arbeid (omdat ze tijdens schoolgaan geen werk/inkomen hebben). Hetzelfde vindt plaats bij de Academie voor Beeldende Kunst en de Muziekschool. De vereniging richtte vervolgens ook een tekenschool in en sinds 1894, door tussenkomst van een Damescomité, een naai-/breischool voor meisjes, waar behalve aan nuttige handwerken ook aan lezen, schrijven en rekenen aandacht wordt besteed. (Falkenburg)

financiën:

Blijkens de in het Tijdschrift voor Armenzorg gedane mededelingen n.a.v. het jaarverslag van de Vereniging over 1899-1900 werden dat jaar de volgende bedragen uitgegeven en ontvangen:

Uitgegeven aan ondersteuning in geld en natura: 'f. 14658,71 (daaronder begrepen f. 3803,61 voor ouden van dagen (...) giften ineens f. 1666,05 en f. 703 voor 24 verlaten of verwaarloosde kinderen' (...).

Aan de winst en verliesrekening ontleenen wij nog administratiekosten: f. 4354,19, bedeeling f. 15724,54 (waaronder bezoldigde huisbezoekers en andere onkosten f.860.81), werkverschaffing f. 2613,86. Scholen en onderwijs f. 4224,78.

Aan contributiën werd ontvangen f. 21075,50, aan giften: f 2026,52, legaten f.3719,68.'

Ook financië gegevns bij Falkenburg (250 e.v.) en in Vereeniging "Armenzorg" (7-12).

ad leden:

Het aantal leden bij oprichting: 2253 en 182 begunstigers.

ad 'publicaties van de vereniging':

de hier vermelde 'Stukken' bevinden zich in de bibliotheek van het Haagsch Gemeentearchief.