Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

• Nederlandsche Vereeniging tot afschaffing alcoholhoudende dranken (vanaf 1899; de nieuwe naam duidde op een verandering in de doelstelling van de vereniging, van matiging naar geheel-onthouding)

Deze was vervat in het 'formulier van verbintenis' dat luidde; "Wij, ondergeteekenden, verbinden ons, om van heden af geen sterken drank (behalve tot geneeskundig gebruik) te zullen drinken of aan anderen schenken, het gebruik zoowel als het misbruik op allerlei wijze te zullen tegengaan, en anderen tot eene gelijke verbintenis als deze aan te sporen.

Dronkenschap, 'de bron van allerlei ellende, die de welvaart der maatschappij ondermijnt en 'duizenden en duizenden voor tijd en eeuwigheid ongelukkig maakt' te bestrijden.

het verenigen van mensen die zich in strijd tegen dronkenschap tot het volgende verbonden: "Wij ondergeteekenden verbinden ons, om van heden af geen sterken drank (behalve tot geneeskundig gebruik) te zullen drinken of aan anderen schenken, het gebruik zoowel als het misbruik op allerlei wijze te zullen tegengaan, en anderen tot eene gelijke verbindtenis als deze aan te sporen. Indien wij ons te eeniger tijd aan deze verbindtenis wenschen te onttrekken, zullen wij vooraf daarvan schriftelijk kennis geven aan een der oprichters of correspondenten der Vereeniging tot Afschaffing van Sterken drank." (tractaatje no 1)

De Haagse afdeling houdt, gedurende de wintermaanden, op iederen eersten Donderdag der maand, des avonds ten half acht ure, eene openbare vergadering in [ondergenoemd lokaal].

Almanak van 1860: De afdeeling houdt, gedurende den winter, op in het 's Gravenhaagsche Dagblad en bij aanplakkingen aan te kondigen tijdstippen, zes maandelijkse openbare vergaderingen in [ondergenoemd lokaal].

Nederlandsche Vereeniging tot Afschaffing van den Sterken Drank, opgericht in 1842 en eveneens gevestigd in Den Haag.

de tweede afdeling Den Haag van de Nederlandsche Vereeniging tot Afschaffing van den Sterken Drank, opgericht in 1897 onder de naam 'Ernst en Liefde'.

Waarschijnlijk onder de leden van het bestuur van 1846.

Bestuurders van de afdeling Den Haag: 

voorzitter/president: dr. P.A. Jeltes, Raamstraat in 1846, 1850, S.A. van Hoogstraten in 1855, K.T. Baron van Lijnden in 1860, 1875. In 1900: J. Visser Jzn. (afdeling I), vice-president: J.A.T. Cohen Stuart in 1860.

thesaurier/penningmeester: mr. C.C.E. d'Engelbronner, Heerengracht in 1846, 1850, K.T. Baron van Lijnden in 1855, K.T. Baron van Lijnden in 1860, 1875. In 1900: W. Pfeyffer (afdeling I).

secretaris: J.A.T. Cohen Stuart, Spuistraat S 367 in 1846, J.W. Greeven in 1850, B. Unterhorst in 1855, J.C.S.A. van den Bergh in 1860, 1875. In 1900: J.J. Bosch (afdeling I).

bibliothecaris: J.E. Erdman in 1860, N.J. Singels in 1875.

overige bestuursleden: in 1846, P. Bolderman, Vlamingstraat, A. Hoek, Oude Molstraat, ds. T.C.R. Huijdecoper, Praktizijnshoek, B. Koster, 2e Wagenstraat, ds. J. Moll Jz., Prinsegracht.

in 1850: A. Hoek, B. Koster, J. Moll Jzn., A.J. Becht, jhr. P.P. Quarles van Ufford, H. Adama van Scheltema.

in 1855: J.W. Leefers, J.E. Erdman, A. Entrop van Poeteren, ds. J. Herman de Ridder, A.J. Becht, J.A.C. Fleschakker, W. Greeven.

in 1860: J. Bakker, jhr. mr. H.J. van der Heim, ds. J.A. Schuurman, L. Verveen Jzn., A. Hoek, J. Hamming, A.J. Becht.

in 1875: A. Hoek, A.J. Becht, P. van de Burgh, J. Visser jr., J.P. Schaberg, ds. C.J. Bryce, J. Hillen, M.H.P. van den Bergh van Eysinga, J.H. Breijer, F.J. Terlaak.

Almanak van 1855 vermeldt als openbare vergaderplaats 'het lokaal achter het koffiehuis van Heerebrand, 1e Wagenstraat'.

Almanak van 1860: 'de groote zaal van het Venduhuis der Notarissen in de Nobelstraat'.

ad doelstelling:

ontleend aan de data m.b.t. de landelijke vereniging

ad activiteit:

Vereeniging tot Afschaffing van Sterken Drank, Tractaatje nr. 1 uit 1842, 1-23.

ad oprichters, bestuursleden en vergaderplaats:

's-Gravenhaagsche stads- en residentie-almanak voor 1845-1846, 1850, 1855, 1860, 1875, 1900.

Maartje Janse, De Afschaffers, Publieke opinie, organisatie en politiek in Nederland 1840-1880 (Amsterdam 2007) 46-51, 129-158.

ad laatste vermelding:

ontleend aan archiefgegevens

leden:

1. De leden betaalden aanvankelijk alleen vrijwillig contributie, doorslaggevend voor het lidmaatschap was het afleggen van 'de belofte' (om geen sterke drank te drinken of te schenken). Voorts waren er begunstigers, die niets beloofden, maar geld gaven om de vereniging te steunen. Vanaf 1876 werd contributie verplicht gesteld.

2. de leden waren naast geheelonthouders ook afschaffers en paulisten of 'voormiddagonthouders'.

3. 'In 1858 (...) waren er 2238 vrouwelijke afschaffers, bijna 20 procent van het totale ledenbestand.' (Janse 132)

ad richtgroep:

alcoholisten, vooral ook preventief