Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

Doelstelling, zoals omschreven in de 'wervings'-circulaire uit februari 1871: '(...) op allerlei wijze den arbeidszin onder de vrouwen aan te kweeken, lust tot het beoefenen van Nijverheid en Kunst op te wekken, om, naast den zegen die elke arbeid kroont, sluimerende talenten wakker te schudden, zoowel bij de bemiddelde als bij de onbemiddelde vrouw, teneinde der eerste, vooal in ongehuwden staat, langzamerhand een werkkring te ontsluiten overeenkomstig haar aanleg, en de laatste behulpzaam te zijn om in eigen onderhoud te voorzien.'

In de laatste decennia van de 19e eeuw verschoof de nadruk van (verkoop van dames)werk naar scholing in kunstzinnige, huiselijke en verzorgende beroepen.

lotsverbetering der onvermogende vrouw uit den beschaafden stand; aankweeking van talenten; aanmoediging van arbeidszin; morelen en materieëlen steun te verleenen aan haar die door werkzaamheid in eigen onderhoud tracht te voorzien (Goossens)

'Arbeid Adelt stelt zich voor dit doel, in navolging van buitenlandsche vrouwen-vereenigingen, te zullen  bereiken door:

1. het doen ontstaan van edelen wedijver door het geven van tentoonstellingen, uitsluitende van voorwerpen van vrouwelijk Nijverheid  en Kunst (...)

2.door de vrouw die arbeiden wil, daartoe in de gelegenheid te stellen, of haar werk tegen billijken prijs te koopen, om dit als eigendom van de vereeniging weer te verkoopen, (...)

3. door het oprichten van Industriescholen, waarin grondig onderwijs zal worden gegeven in al die vakken welke de aanstaande vrouw in staat zullen stellen in eigen onderhoud te voorzien (...)

4. door het doen opleiden van volstrekt onvermogende meisjes met bijzonderenn aanleg voor dat vak van Nijverheid of Kunst, en verder al datgene te ondernemen wat voor het doel bevorderlijk kan zijn.'

De activiteiten veranderden mét de doelstelling naar een zwaarder accent op scholing: vanaf begin subsidies naar individuele studentes, geleidelijk aan vooral aan opleidingen en scholen. (Van der Loo)

de Algemeene Nederlandsche Vrouwenvereeniging "Arbeid Adelt" (AA), opgericht in 1871 te Delft en spoedig gevestigd te Amsterdam.

Betsy Perk e.a.

H.M. de Koningin

De oprichtingsvergadering kiest op voordracht van Betsy Perk mevr. Olphen-Huygens tot eerste presidente.

bestuursleden afd. Den Haag

ere-presidente: mevr. S. Eltzbacher-Raffalovisch in 1900

presidente: mevr. de wed. van Olpen-Huijgens in 1880, mevr. E.B.H. Ypey-van Panhuijs in 1900, 1902.

vice-presidente: mevr. van Hasselt-'s Gravenzande Guicherit in 1880, mevr. Patijn-Veeren in 1900, 1902

1e penningmeesteres: mevr. M. Loopuijt-Tückerman in 1880, mevr. Brantsma-Buma in 1900, 1902

2e penningmeesteres: mevr. S. Banck-Springer in 1880, mevr. Douair. Van Loon-baronesse Van Ittersum in 1900, 1902

secretaresse: mevr. J. Heijen-Kruseman in 1880, jonkvr. M. Calkoen in 1900, 1902

2e secretaresse: jonkvr. M.A. van Hogendorp in 1900, jonkvr. S. Schorer in 1902

overige bestuursleden:

in 1880: mevr. S.A.J. Elliot Boswell-Gijsberti Hodenpijl, mej. E. de Salengre, mej. J. Eckstein, mej. J. Ross, mej. E. Jutting, mevr. Jordens-Berkman Jarman, mevr. van Rees-Vreede, mevr. Sormani

in 1900: jonkvr. A. baronesse De Vos van Steenwijk, mevr. Van Geuns-Kruseman, baronesse Van Harinxma thoe Slooten-baronesse Collot d'Escury (ereleden), mevr. G. v.d. Acker-Walter, jonkvr. W. baronesse van Panthaleon van Eck, jonkvr. A. van der Schueren, jonkvr. S. Schorer, mej. E. van den Boogaart, depothoudster: mevr. M. Raaymakers.

in 1902: idem (m.u.v. jonkvr. S. Schorer), mevr. Lucassen Valck, mevr. Teixeira de Mattas, geb. Teixeira de Mattos.

In 1871 huurde AA een winkeltje op de Lange poten nr. 7; in april 1873  verhuisde men naar Kettingstraat 12, maar vanwege de 'weinig kiesche' omgeving werd een andere lokatie gezocht. In 1879 trok AA in bij Tesselschade in de Willemstraat, en in 1881 togen de beide vereenigingen naar het Noordeinde nr. 94a. In 1884 werd het depot Noordeinde 92 in gebruik genomen door Arbeid Adelt, dat weer geheel op zichzelf ging opereren. Daar is het depot in 2010 nog altijd gevestigd.

Algemeen, doelstelling en activiteit:

ontleend aan data m.b.t. de landelijke vereniging, die grotendeels geput zijn uit Vilan van de Loo, Toekomst door traditie. 125 jaar Tesselschade –Arbeid Adelt Alg. Ned. Vrouwenvereninging (Zutphen 1996)

Afdeling Den Haag:

Noor van Braam van Vloten-Lunsingh Scheurleer, Arbeid Adelt en Tesselschade. Een historische schets van twee bijzondere vrouwenverenigingen in Den Haag  twee zusters, die niet zonder en niet met elkaar konden (Den Haag 2004) Uitgave TAA.

ad bestuursleden:

(Hof-) Rijks- en residentiealmanak voor het koninkrijk der Nederlanden (en zijne koloniën) 1880, 1900, 1902

Van 1879 tot 1884 besluiten de zuster-verenigingen 'één van zin doch gescheiden van kas' te gaan samenwerken en vergaderen. Dat lukt 5 jaar met moeite: in 1884 gaan de verenigingen weer uiteen.

ad opheffingsdatum:

Deze is ontleend aan het jaar waarin de beide landelijke vrouwenverenigingen fuseerden tot Vrouwenvereniging "Tesselschade-Arbeid Adelt". Blijkens het overzicht van in 1956 nog bestaande instellingen voor maatschappelijk werk (voorheen 'van weldadigheid') in Nederland, samengesteld door J. Everts/A. Treurniet in 1956 bestond de Haagse afdeling toen nog steeds. Dit overzicht is tezamen met de bovenvermelde Gids van Blankenberg c.s. uit 1899 door T. Kappelhof en V. Kingma verwerkt in de database: Locale Instellingen, onderdeel van het digitale onderzoeksgids 'Sociale Zekerheid '. De database is te raadplegen op de website van het Huygens Instituut voor Nederlandse geschiedenis:

www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/Socialezekerheid/lokale_instellingen