Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

 
English | Nederlands

Vereeniging tot Weldadigheid van den Allerheiligsten Verlosser

Naam Vereeniging tot Weldadigheid van den Allerheiligsten Verlosser
Alternatieve namen
  • 'Vereeniging tot Weldadigheid' genoemd (gangbare verkorte naam)
Plaats Amsterdam
Provincie Noord-Holland
Begindatum 19 november 1841 (oprichting)
Einddatum 1972 (laatste vermelding)
Levensbeschouwing rooms-katholiek
Richtgroep (uitleg)
De groep ten behoeve waarvan de vereniging actief is
Armen algemeen, Verwaarloosde kinderen, Werklozen, Zieken
Leden (uitleg)
De groep waaruit de leden afkomstig zijn
Mannen en vrouwen
Werkingsgebied Lokaal
Doelstelling

'Wel te doen, overal en aan allen, wier welvaart en geluk, door hare bemoeijingen bevorderd zouden kunnen worden.' (Calisch)

'Deze vereeniging stelde zich ten doel "liefdadigheid te oefenen en beschouwde geen liefdewerk vreemd aan hare instelling" (uit het reglement der vereeniging).' (Gerardina)

De Jonge Jufvrouwen-vereeniging had als doel zorg te dragen voor het in stand houden van bewaarscholen voor de kinderen der armen; later werd ook het lager onderwijs in de doelstelling betrokken en kwam het accent meer te liggen op het katholieke karakter van de school, en minder op de geïmpliceerde armenzorg.

Activiteit

a. behoeftigen 'waar het kan zijn, werk te verschaffen; b. het geld, te hunner ondersteuning bestemd, hun op de doelmatigste wijze uit te keeren; c. hun, in geval van ziekte, geneeskundige hulp te verleenen; d. aan hunne kinderen een plaats op bewaar-, leer-, of werkscholen te verschaffen'. (Calisch)

Om de liefdewerken te kunnen verrichten heeft men de stad in vier districten verdeeld, die elk door een eigen afdeling van de Heren- én van de Damesvereniging worden bediend; zo ook heeft elk district een eigen geneesheer, heelmeester en apotheker.

De activiteiten van de heren bestonden vooral uit het bijeenbrengen van gelden en het vergaderen over de besteding ervan, zoals bijvoorbeeld de oprichting en instandhouding van het Aloysiusgesticht voor arme verwaarloosde jongens en het Gesticht "De Voorzienigheid" voor dito meisjes, die werden 'bediend' door de tezelfdertijd opgerichte congregaties van de Broeders van O.L.V. van Zeven Smarten (Aloysius) resp. de Arme Zusters van het Goddelijk Kind (Voorzienigheid). (Van Heijst)

Falkenburg vermeldt eind 19e eeuw als activiteiten: de 4 bewaar- en de 4 leerscholen voor arme kinderen en 'eene afdeeling ten doel arme gezinnen te bezoeken en te ondersteunen'.

c. Hun, in geval van ziekte, geneeskundige hulp te verleenen;

d. aan hunne kinderen eene plaats op bewaar- leer- of werkscholen te verschaffen. (Calisch)

Het ook door Falkenburg vermelde bezoeken van arme gezinnen geschiedde door de 'dames'.

De 'jonge-juffrouwen' brachten het geld bijeen, waarmee de bewaarscholen opgericht konden worden en de onderwijskrachten, de leden van de 'Associatie M. Verbunt en Co.' zoals de Congregatie van de zusters van Liefde te Tilburg geregistreerd stond, betaald d.w.z. onderhouden konden worden.

Heeft als deelnemer

de min of meer onafhankelijk opererende Dames-vereniging én de Vereeniging van Jonge-jufvrouwen voor de bewaarscholen

Heeft als afgescheiden organisatie

sinds 1859 de "Vereeniging tot ondersteuning der toenemende Gestichten St. Aloysius en De Voorzienigheid", welke zich na enkele jaren splitsten in twee afzonderlijke verenigingen.

Aangesloten bij

de Vereeniging van armbesturen te Amsterdam, opgericht in 1898.

Oprichters

Oprichters:
De r.k. priesters A. Frentrop en H. Hoek; voorts dr. C.J. van Cooth, de arts J.W. Cramer, H. van Dam, J.L. Hendriks, H.F. Koedijk, C.F. Lurasco, A.B. Roothaan en F.W. Wilde. (Calisch)

Van Heijst noemt alleen Cramer en Frentrop.

Bestuursleden

eerste voorlopige bestuur na november 1841: 'als voorzitter koos men pastoor H. Hoek en als secretaris L. Hendricks'.

Frentrop werd Algemeen directeur ook over de diverse dames-afdelingen die de liefdadigheid werkelijk in de praktijk moesten brengen, volgens een door de heren-bestuurders in september 1843 vastgesteld reglement. (inventaris)

Eigen gebouw (adres)

Bewaarschool Anjeliersgracht 

Bewaarschool de Looijerstraat.

Het Aloysiusgesticht (1846) werd gevestigd in door Pieter van Crabenburg aangekochte 'gebouwtjes met belendende afbraak in de Elandstraat bij de Baangracht' te Amsterdam (Gerardina, 25). Van hieruit werd in 1852 de  'De Heybloem' opgericht, een opvoedingskolonie nabij Heythuysen in Limburg (voor jongens voor wie het buitenleven heilzamer leek te zijn). Het gesticht  "De voorzienigheid" op de Lauriergracht te Amsterdam volgde in 1852. (Gerardina, 31)

In 1900 heeft de vereniging onder zich een viertal scholen 'bediend' door de Congregatie van liefdezusters van Tilburg en drie scholen, 'bediend' door de zusters van de Congregatie van O.L.V  te Amersfoort en tenslotte de armenschool, Leo-School, van de zusters van het Gezelschap Jezus Maria Joseph te 's Hertogenbosch. Daarmee is 'Tot Weldadigheid' voornamelijk een schoolvereniging geworden.

Verantwoording gegevens

N.S. Calisch, Liefdadigheid te Amsterdam. Overzigt van al hetgeen in Amsterdam wordt verrigt, ter bevordering van de stoffelijke, zedelijke en godsdienstige belangen, voornamelijk der minvermogenden en behoeftigen (Amsterdam 1851) 342-344. [Uit echte bronnen bijeengebracht door NSC]

A. van Heijst, Liefdewerk Een herwaardering van de caritas bij de Arme Zusters van het Goddelijk Kind sinds 1852 (Hilversum 2002) 60-82.

A. van Heijst, Models of charitable care. Catholic nuns and children in their care 1852-2002 (Leiden 2008) 61-100.

Ph. Falkenburg, Armenzorg in Nederland deel I Gemeente Amsterdam (Amsterdam 1893) 226-227. (In opdracht van de Vereeniging voor de staatshuishoudkunde en de statistiek bewerkt door Ph. F.)

Zr. Gerardina, De Congregatie der Arme Zusters van het Goddelijk Kind en het gesticht 'De voorzienigheid' 1852-1927 (Voorhout 1927) 25-27.

Pius-Almanak Jaarboekje voor de Katholieken van Nederland voor het jaar des Heeren 1899-1900 (Alkmaar 1899) 194-196.

Gegevens, inclusief de eerste en laatste vermelding, ontleend aan de inventaris van het verenigingsarchief.

Gegevens over Stichting "De Heybloem" in: 

J.F.L. Blankenberg, H.J. de Dompierre de Chaufepié en H. Smissaert, Gids der Nederlandsche Weldadigheid (Amsterdam 1899) 703.

Opmerkingen

ad begindatum:

 - volgens de inleiding van de inventaris: '(...) en zo kon op 19 november 1841 een bijeenkomst plaatsvinden waarin de grondslag voor de Vereeniging tot Weldadigheid werd gelegd. (...) Men verzamelde reeds de eerste financiën, f. 325, en koos het eerste voorlopige bestuur: als voorzitter koos men pastoor H. Hoek en als secretaris L. Hendricks.'

 - volgens Calisch (p. 342): 'na een proefneming van bijna een jaar opgericht op 23 Februari 1843'. Zuster Gerardina vermeldt in De Congregatie 1842 als jaar van oprichting en A. van Heijst het jaar 1841 (in Liefdewerk, 61).

De Vereeniging tot Weldadigheid (van den Allerheiligsten Verlosser) stichtte ook nog o.m. twee bewaarscholen, in stand gehouden door de 'jonge-jufvrouwen', die zich op haar beurt weer verenigden onder het algemeen directeurschap van pater Frentrop.

De Vereeniging begon met 85 contribuerende leden en heeft er in 1851 400. Elk lid betaalt jaarlijks f. 10 en heeft daarmee het recht een arm gezin voor de tijd van een jaar voor enige vorm van zorg aan te bevelen.

Andere inkomsten werden verkregen uit verlotingen 'van voorwerpen van kunst en smaak, als liefde-offers bijeengebacht'. (Calisch)

Zie voor de groei van de vereniging tot 1850 in aantallen leden, zorg en de daarmee gemoeide bedragen: Calisch, 342-344.

Archief

Het archief van de Vereeniging tot Weldadigheid van de Allerheiligsten Verlosser 1841-1972 wordt onder toegangsnummer 516 bewaard in het Stadsarchief Amsterdam. Het bevat ook de stukken van de bijbehorende Dames en Jonge-Juffouwenvereeniging, niet die van de (Jonge-)Heerenvereniging tot weldadigheid.

Toon archiefinfo
Verberg archiefinfo

Naam archiefbewaarplaats Stadsarchief Amsterdam
Naam collectie De Vereniging tot Weldadigheid van de Allerheiligste Verlosser voor Rooms-Kathliek lager onderwijs 1841-1972
Beheersnummer 516
Toegang inventaris
Statuten ja

Statuten voor de Vereeniging tot Weldadigheid van den Allerheiligsten Verlosser, z.j. gedrukt, 1 deel, waarin opgenomen:
Algemene statuten in 16 artikelen;

Statuten voor de dames-bestuurderessen in 13 artikelen;

Statuten van de vereniging, 1 stuk, 1887;

Statuten en reglementen der Vereeniging tot Weldadigheid van den Allerheiligsten Verlosser, 1853 en 1855, 2 deeltjes;

Statuten der Vereeniging tot Weldadigheid van den Allerheiligsten Verlosser, 1887- 1911, 1 omslag;

Stukken houdende verschillende versies van Statuten en Huishoudelijk Reglement van de Vereniging en stukken betreffendewijzigingen, 1898- 19.., 1 omslag.

Reglementen ja

Twee nota’s, bij het bestuur ingediend op 8 januari 1845 door C.F. Lurasco, n.a.v. welke men gekomen is tot de definitieve bepaling van het doel der Vereniging, z.j., 1 stuk;

Voorgestelde bepalingen ten aanzien van de financiële administratie der Vereeniging, definitie van begrippen in 18 artikelen, 1 stuk, 1851;

Handleiding voor de scholen onder bestuur der zusters van Liefde (van Tilburg), 1845, gedrukt, 1 deeltje;

Reglement voor de besturen der parochiële en andere r.k. instellingen van liefdadigheid in het bisdom Haarlem en tekst van regelingen tot inwerkingstellen van dit reglement, 1855, gedrukt, 2 stukken;

Instruktie voor de kommissie voor de bewaar- en leerscholen op de Anjelersgracht en de Looyerstraat, opgemaakt ingevolge art. 10 van het reglement;

Reglementen van diverse armenscholen, 1876-1894, handschriften en gedrukte deeltjes, 1 omslag;

Handboek der Vereniging tot Weldadigheid, gedrukt, 1 deel, 1855;

Reglement voor de dames-bestuurderessen tot verzorging der armen, 1848, 1875, 1903, 1910, 1920 en z.j. gedrukt, 11 deeltjes;

Aantekeningen houdende ’bedenkingen op een reglement door de dames voorgesteld voor de Vereniging, afdeling Dames, z.j. (na 1853);

Verschillende versies, door verschillende leden van het bestuur voorgesteld, van statuten en reglementen der dames-vereniging. Handgeschreven en gedrukt, 1 omslag, 1871 - 1873;

Concepten van brieven aan de bisschop van Haarlem betreffende het vast te stellen reglement voor de dames-bestuurderessen met een afschrift van de uiteindelijk goedgekeurde tekst, 1 omslag, 1874;

Reglement der Vereniging tot het verschaffen van werk aan r.k. hulpbehoevenden, z.j., 1 stuk;

Reglement voor het heeren-bestuur, gedrukt, 1 deeltje, 1889.

Ledenlijsten ja

Ingekomen stukken betreffende overlijden en aanvaarden afscheid van funktie als (ere-) bestuurslid e.d. 70 omslagen, 1841 - 1955;

Lijst van Dames-Bestuurderessen der vier afdelingen over de periode 1871-1872, met notitie van het aantal geholpen gezinnen per afdeling, 1 stuk;

Lijsten met namen/adressen van de bestuursleden der diversedamesafdelingen, getypt, z.j., 1 omslag;

Lijsten betreffende contribuerende en trekkende leden, 1848, 1872- 1893;

Naamlijst der Jonge Juffrouwen Vereeniging voor r.k. Armen-bewaarscholen, 1852, 1853. 1 deeltje;

Lijst van leden, die een bijdrage leveren met - meestal - de naam van het geholpen huisgezin, 1 omslag, 1858 - 1872;

Lijst van contributiebetalende leden, 2 stukken, 1859 - 1861;

Staat der contributien over het verenigingsjaar 1861- 1862, alfabetisch opgestelde lijst van namen met daarachter het adres, 1 stuk, 1862;

Register van de Vereniging houdende opgave van contribuanten met aantekening van adres en aanbevolen gezinnen, 1 deel, 1896 - 1898;

Ledenlijst ’Jong Jufvrouwen Vereeniging der R.C. Armen Bewaarscholen. Dienstjaar 1858’, 1 katern.

Notulen ja

Notulen der oprichtingsvergadering van de Vereniging én der eerste bestuursvergadering twee weken daarna, 1 stuk, 1841;

Notulen van het Algemeen Bestuur, 4 omslagen en 7 delen, 1843-1955;

Extract uit de notulen van 1866- 1883;

Extract uit de notulen der vergadering van 10 oktober 1879, gedrukt, 1 stuk;

Kladnotulen der bestuursvergaderingen van 1 december 1882 en 2 februari 1883 met kladaantekeningen betreffende de geschiedenis van diverse scholen en kwesties, die in verschillende vergaderingen ter sprake kwamen, 1882, 1883, 1 omslag;

Notulen van het Hoofdbestuur, later genoemd ’van het Bureau’, nog later ’Dagelijks Bestuur’ 4 delen en 5 omslagen, 1855 - 1970;

Verslagen van Algemene Vergaderingen, 1 omslag, 1847 - 1935.

De Damesafdeelingen:

Notulen van de tweede Dames-afdeling, 4 delen, 1856-1897;

Notulen van de Raad (Dames-afdeling) der Vereniging, 2 deeltjes, 1872-1919;

Notulenboek der eerste afdeling der Vereniging, 1 deel, 1886 - 1907.

Jaarverslagen ja

Handgeschreven jaarverslag van 1847 betreffende de ’Tweevoudige Dames inrigting’ van de direkteur, z.j., 1 katerntje.

Correspondentie ja

Correspondentie van het bestuur, 1775, 1843-1972, 13 omslagen;
Lijst beschrijvingen der stukken is aanwezig;

Correspondentie betreffende het bijwonen van vergaderingen, 5 omslagen, 1843-1968;
Lijst beschrijvingen der stukken is aanwezig.

Aantekeningen betreffende een te houden rede n.a.v. een niet nader omschreven voorstel, 1 stuk, 1845;

Op een bijgevoegd klad de datum 9 december 1846, en het jaartal 1845;

Tekst van de toespraak van C.F. Lurasco, lid van het bestuur, tot het bestuur;

Correspondentie met kerkelijke instanties - vooral het bisdom Haarlem, 1843-1918.

Financiƫle stukken ja

Staat van jaarlijkse inkomsten aan ledencontributie en uitgaven aan steun aan arme gezinnen en salaris van een werknemer, 3 stukken, 1865 - 1867;

Stukken betreffende donaties, legaten, e.d., 46 omslagen, 1671 - 1958;

Stukken betreffende (exploitatie van) huurhuizen en andere gebouwen, 21 omslagen, 1672 - 1950;

Lijst van betaalde rekeningen der Vereniging 1847/1848 met daaronder een afweging van het beschikbare kapitaal tegenover deze lasten, 1 stuk, 1847;

Staat of Inventaris der Vereniging ’in lasten en baten' per 31 december 1852 genoteerd, 1852, 1853, 1 katern;

Akte van schuldbekentenis van het bestuur aan de heer Arnold Willem, baron van Brienen van de Groote Lindt betreffende f 8000 onder bijzondere voorwaarden, concept, z.j. (na 1853, voor 1863);

Begrotingsstaten inkomsten en uitgaven, 3 omslagen, 1855-1975;

Staat houdende balans betreffende de jaren 1846-1847, 1 stuk;

Tabellen houdende de balans van de Vereniging, 1855-1859, 1omslag;

Rekening en verantwoording van ontvangsten en uitgaven, 26 katernen, 1895-1907;

Grootboek (kaarten vanaf 1958) 9 pakken, 11 delen, 1867-1964, 5 omslagen;

Stukken betreffende het verloop van geldleningen door de Vereniging, 1 omslag, 1846 - 1892;

Kasboek van een geldlening, 1847- 1854, 1 deel;

Stukken betreffende afwikkelingen van geldleningen, 1 omslag, 1847-1892;

Diverse stukken -o.a. coupons (?), aandelen, brochures - betreffende geldleningen, [1848] -1855, 1 omslag;

Ingekomen brief van de deken van Amsterdam aan C.F. Lurasco, president der Vereniging, betreffende een door de Vereniging aangevraagde lening à f 100.000, 1 stuk, 1870;

Certificaten, coupons en diverse andere stukken betreffende geldlening(en) door de Vereniging uitgeschreven, 1 omslag, 1870 - 1873;

Notitieregister van bijdragen van diverse leden aan de aflossing van een lening van de Vereniging van f 100.000. (à 3%). 1872;

Stukken betreffende bedelbrieven, loterijen, collecten en schenkingen.

de damesafdeeling:

Lijst houdende beschrijving van artikelen, stukken en notities betrekking hebbende op de Dameskas, z.j. [na 1855], 2 stukken;

Tabel houdende ’staat der Dames-kas anno 1856 III’ met notitie van aanwezige effekten, 1857;

Tabel tot opgave van ontvangsten en uitgaven - met verdere differentiatie - ten dienste van de gemeente (en, zoals bedoeld, ingevuld door de Vereniging), met een begeleidende brief van B. en W. van Amsterdam, 1880-1888, 1 omslag.

Overige stukken ja

Ongedateerde en ongesigneerde memorie betreffende een bij het bestuur ingekomen reclame van A.H. Hafkenscheid tegen het gedrukte verslag van de Algemene Vergadering van 1847 - betreffende de daarin voorkomende vermelding van zijn rede - met deze reclame, 1 omslag, 1847;

Tekst van de toespraak van C.F. Lurasco, lid van het bestuur, tot het bestuur van de Vereniging, op 8 januari 1845 gehouden, betreffende harmonie binnen het bestuur der Vereniging en zijn rol daarin, 1 stuk, 1845;

Aantekeningen van J.W. van Romunde betreffende de doeleinden van de - in stichting zijnde - Vereniging, met een begeleidend briefje aan J.A.A. Alberdingk Thijm en een antwoord van deze daarop, 1841, 1842;

Ongesigneerd en ongedateerd rapport dat opgesteld is n.a.v.het voorstel van A. Frentrop, president der Vereniging, eens na te gaan of er door de Vereniging niet met goed gevolg een landbouwkolonie te stichten zou zijn ergens op de hei, z.j., 1 stuk;

Ontwerp van overeenkomst tusschen de verschillende instellingen van onderwijs voor r.k. armen alhier -in negen punten, 1850, 1851, 1 stuk;

Verslag van een bespreking betreffende het plan tot uitbreiding van de werkzaamheden der Dames-vereniging (afdeling gehuwde dames), 1 stuk, 1886;

Aantekeningen houdende een verslag/opgave van de toestand der Vereniging in 1854, zoals die door de gemeente verplicht is gesteld bij artikel 10 der wet van 28 juni 1854, kopie, 1 stuk, 1855;

Akte van besluit van B. en W. van Amsterdam om vergunning te verlenen aan de Vereniging tot het stichten van een bewaarschool in de Nieuwe Looiersstraat (op voorwaarde dat het aantal kinderen niet groter zal zijn dan 700), 2 stukken, 1873;

Gedrukte stukken houdende Koninklijk Besluit betreffende de armenscholen van de Vereniging, 1 omslag, 1888 - 1889;

Stukken betreffende de verlening van een aflaat wegens het 25-jarig bestaan, 1 omslag, 1866.

Opmerkingen algemeen

Het archief bevat de archieven van de besturen van een groot aantal door de vereniging opgerichte lagere scholen in Amsterdam.



Literatuur


Toon literatuur over de vereniging

Literatuur over de vereniging


Verberg literatuur over de vereniging
  • Juffermans, A.P.J., Honderd jaar katholiek werk in de hoofdstad. Gedenkboek van de Vereeniging tot Weldadigheid van den Allerheiligsten Verlosser (Amsterdam 1941).
  • Hueting, Ernest, Vereeniging tot Weldadigheid van den Allerheiligsten Verlosser: geschiedenis van een Amsterdams fonds (Bussum 2007).

Toon publicaties van de vereniging

Publicaties van de vereniging


Verberg publicaties van de vereniging
  • Verslag van de ... algemeene vergadering der Vereeniging tot Weldadigheid van den Allerheiligsten Verlosser (Amsterdam 1847).
  • Verslag van de Landbouw-inrichting van den H. Aloysius, "De Heibloem", in de provincie Limburg (Haarlem 1858?-1896).