Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

'Zoveel hulpbehoevende en verwaarloosde knapen, mits tot een der Protestantsche kerkgenootschappen behoorende, als de beschikbare fondsen toelaten, in eene Landbouwkolonie te vereenigen en voor hun onderhoud en hunne opvoeding, gedurende eenige tijd te zorgen. (...)' (Dekker)

In 1889 werd het doel van Mettray als volgt geformuleerd: 'Nederlandsch Mettray neemt onvermogende knapen op, die verwaarloosd zijn of zichzelve verwaarloozen, tot één der Protestantsche kerkgenootschappen behooren, gezond en zonder gebreken zijn, niet jonger dan 9 en niet ouder dan 14 jaren.' (Onesimus 1889)

Het financieel mogelijk maken protestantse jongens van 9 tot 13 [later 14] jaar op te vangen en op te voeden in de eigen instelling, 'Nederlandsch Mettray' te Eefde, waar zij bovendien onderwijs kregen. 'Als zij den tijd van het geregeld schoolgaan achter zich hebben worden zij opgeleid voor landbouwer, tuinier, ambachtsman en ook wel voor onderwijzer, kantoorbediende of militair.' (Van Ebbenhorst)

in 1882: Amsterdam, Amersfoort, Apeldoorn, Arnhem, Beverwijk e.a., Breda, Brummen, Delft, Deventer, Doesburg, Dordrecht, Gorinchem Gouda, 's-Gravenhage, Groningen, Haarlem, Harlingen, Kampen, Leeuwarden, Leiden, Lochem-Laren, Maastricht, Middelburg,  Nijmegen, Rotterdam, Schiedam, Tholen, Tiel, Utrecht, Velp, Wormerveer, Zaandam, Zeist, Zierikzee, Zutphen en Zwolle.

Oprichters en voorlopig bestuur juli 1850 - juni 1851: W.H. Suringar, W.A. baron Schimmelpenninck van der Oije van de Pol, oud-minister, commissaris van de koningin Gelderland, Jhr. mr. J.A. Ridder van der Heim van Duijvendijke, dr. A. Brandts en mr. L.A.J.W. baron Sloet van der Beele, allen (ex-)bestuurders in het land. (Onesimus)

'Z.M. Koning Willem III was beschermheer en na Zijn dood was H.M. de Koningin-Regentes dadelijk bereid het protectoraat over te nemen.' (Tijdschrift voor armenzorg)

Het definitieve bestuur, de Hoofdcommissie genaamd, trad aan in jan. 1852; het bestond uit 19 leden. Het eerste dagelijks bestuur dat op 6 juni 1851 de taken van het voorlopig bestuur had overgenomen bestond uit: W.H. Suringar, voorzitter tot 1872, dr. A. Brants, J.L. Umgrove, mr. E.A. Jordens, mr. L.A.J.W. baron Sloet van de Beele en mr. B.J. Ploos van Amstel. (Dekker)

In 1887 werd het dagelijks bestuur werd gevormd door: dr. E. Laurillard, voorzitter, mr. J.P. Portielje, secretaris, mr. C.H. van Tienhoven, penningmeester en de leden mr. W.D.F. Schas, J. Canters, H. Völcker en P.H. Testas. (Onesimus)

verenigingsgebouwen op Rijsselt, gemeente Gorssel bij de IJssel

Tenminste één ledenvergadering per jaar in het verenigingsgebouw op Rijsselt.

Algemeen:

J.J.H. Dekker, Straffen, redden en opvoeden. Het ontstaan en de ontwikkeling van de residentiële heropvoeding in West-Europa, 1814-1914, met bijzondere aandacht voor "Nederlands Mettray" (Assen/Maastricht 1985) 175-204.

J.F.L. Blankenberg, H.J. de Dompierre de Chaufepié en H. Smissaert, Gids der Nederlandsche Weldadigheid (Amsterdam 1899) 691.

Onesimus, jaarboekje van Nederlndsch Mettray (Amsterdam) jrg. 1882, 1887, 1889.

ad beschermheren of vrouwen:

H.J. Dompièrre de Chaufepié, H. Smissaert en J.F.L. Blankenberg (reds.), Tijdschrift voor Armenzorg, 2e jrg. (1901) 101.

J.T.H.C. van Ebbenhorst Tengbergen en J. Alblas, Liefdadige en andere nuttige instellingen te Utrecht. Bijdrage tot de geschiedenis der weldadigheid (Utrecht 1895) 79.

opmerking leden:

N.S. Calisch, Liefdadigheid te Amsterdam. Overzigt van al hetgeen in Amsterdam wordt verrigt, ter bevordering van de stoffelijke, zedelijke en godsdienstige belangen, voornamelijk der minvermogenden en behoeftigen(Amsterdam 1851) 442. (Uit echte bronnen bijeengebracht door [NSC])

ad laatste vermelding:

ontleend aan de archiefperiode.

ad levensbeschouwing:

protestants (hervormd)

ad oprichters/bestuurders:

Meeste (hoofd)bestuurders dienden hun 6 bestuursjaren uit, W.H. Suringar bleef aan tot zijn dood, opgevolgd door E. Laurillard, die eveneens aanbleef tot zijn dood in 1908. (Dekker)

'Medestichters zijn, die eene gift verstrekken van f. 50 of meer.

Leden zijn, die jaarlijksch f. 5 bijdragen.

Begunstigers zijn, die eene jaarlijksche bijdrage van f. 3,65 geven.' (Onesimus 1889)

De studie van Dekker bevat veel statistisch materiaal ook over andere opvoedingshuizen in Nederland van ongeveer 1814 tot ongeveer 1914.

Kenschets van het bestuur: politieke ambtsdragers, met veel adelijke en academische titels; i.h.a. verlicht protestants. De band van de leden met de vereniging was zeer hecht; men bleef vaak meer dan 20 jaar in functie. De bestuursleden, en vaak ook de pupillen, zijn afkomstig uit Amsterdam en de regio rond Zutphen.

Aanvankelijk bestond een groot deel van het inkomen uit contributies van de leden van afdelingen in het hele land en met name in de grote steden. Later werden ook de rente op eigen kapitaal, giften en legaten m.n. van bestuursleden belangrijk. Voorts werd de instandhouding van de kolonie in belangrijke mate geschraagd door de geleverde arbeidskracht van de pupillen en de opbrengst van de productie.

Veel giften werden ontvangen van het koninklijk huis, waaraan de Instelling zeer verknocht was. De gezinshuizen werden genoemd naar leden van het Koninklijk Huis. 

Calisch in 1850-51:

'De vereeniging telt reeds 21 afdeelingen in het rijk, met 1200 leden en 200 begunstigers; voorts zijn enige correspondenten benoemd.'