Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

Het oprichten en instandhouden van een organisatie voor het 'het opleiden en verschaffen van geschikte krankenoppasters, die het gewigtig werk van eene goede ziekenverpleging in al haren omvang zouden begrijpen en naar vermogen trachten te volbrengen; pleegzusters, in een woord, die, na behoorlijk onderrigt te hebben ontvangen, niet om eenig loon, maar alleen gedreven door eene zich zelve opofferende liefde, gevloeid uit een geloovig hart, zich naar de zieken- en sterfbedden zouden begeven, waar hare hulp mogt worden ingeroepen'. (Calisch)

In januari 1844 werd begonnen met verpleging aan huis. Door de snelle groei van de vraag naar hulp en het aantal pleegzusters moest al gauw een pand gehuurd worden om hen onderdak en gezamenlijkheid te verschaffen.

Vanaf 1857 worden de zieken ook verpleegd in de 'Inrigting voor Ziekenverpleging'.

'(...) het vormen van pleegzusters; het verschaffen van verpleging in de woningen der zieken, niet alleen binnen maar ook buiten deze gemeente; het in stand houden van het gebouw, hetwelk dient: a. tot woonplaats voor de zusters, b. tot geneeskundige behandeling en verpleging van een klein aantal (+/- 17) zieken in huis, wier verpleegkosten door hen of door anderen vergoed worden; het zorgen voor pleegzusters die door ouderdom of lichaamsgebreken in den dienst der vereeniging ongeschikt zijn geworden voor hare taak.' (Blankenberg)

o.m. Jan Pieter Heije en Gustaaf Eduard Vorhelm Schneevoogt.

In 1850 bestond het bestuur uit '3 bestuurderessen': 'mevr. A. Uhlnbroek-ven dan Brink, mej. G.M. Huidekoper en mevr. douairière J. van Weede-Willink' en '11 bestuurders': 'prof. C.B. Tilanus, J.F. Broms,  C.P. van Eeghen, mr. R. Crommelin, prof. J. van Gilse, ds. B. ter Haar, dr. J.P. Heije, prof. W. Moll, prof. G.E. Voorhelm Schneevoogt, dr. A.A. Dorn Seiffen en mr. J.F. van Lennep. (Calisch)

Te Amsterdam.

In januari 1844 werd begonnen met verpleging aan huis. Door de snelle groei van de vraag naar hulp en het aantal pleegzusters moest al gauw een pand gehuurd worden om hen onderdak en gezamenlijkheid te verschaffen. Het eerste, gehuurde, pleegzusterhuis was op de Binnen-Amstel.

Later verhuisden de zusters naar een 'ruim gebouw thans [1851] nog in gebruik, welk gesticht is gevestigd in de Kerkstraat bij de Spiegelstraat, nr. 327' te Amsterdam. (Calisch)

Vanaf 1857 was de inrichting gevestigd aan de Prinsengracht nr. 769 te Amsterdam.

N.S. Calisch, Liefdadigheid te Amsterdam Overzicht van al hetgeen er in Amsterdam wordt verrigt, ter bevordering van de stoffelijke, zedelijke en godsdienstige belangen, voornamelijk der minvermogenden en behoeftigen (Amsterdam 1851) 230-235. Uit echte bronnen bijeengebracht door [NSC]

F. de Haan en Romke van der Heide, Vrouwen-Vereenigingen, Dames-Comité's en feministen' in: Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis, 23e jrg. (1997) nr. 3, 278 -310.

J.F.L. Blankenberg, H.J. de Dompierre de Chaufepié en H. Smissaert, Gids der Nederlandsche Weldadigheid (Amsterdam 1899) 749-750.

ad oprichters:

M.J. van Lieburg, Coolsingelziekenhuis te Rotterdam (1839-1900) (Amsterdam 1986) 37.

ad Koninklijk Besluit:

Register van de Staatscourant van 1899.

De vereniging wordt ook besproken in Annet Mooij, De polsslag van de stad. 350 jaar academische geneeskunde in Amsterdam (Amsterdam/Antwerpen 1999) 228.

ad activiteit en inkomsten:

De verpleging is kosteloos; nadrukkelijk wordt verzocht 'geene beloning of gift, van welken aard ook aan de pleegzusteren aan te bieden (...)'. (Calisch 1851)

Giften voor de vereniging zijn echter zeer welkom. Hiermee, en met ontvangen legaten en jaarlijkse contributies van f. 6 per 'aandeel', wordt de verpleging bekostigd. 

Voorts geeft Calisch een gedetailleerd overzicht van de verleende diensten, het aantal verpleegdagen en nachten en etmalen. 'Het meerdeel dier verplegingen', aldus Calisch, 'geschiedde binnen deze stad bij lijdenden van verschillende gezindheden (...) doch ook op vele andere plaatsen in ons land waren de pleegzusters werkzaam, zoo als te Haarlem, 's-Gravenhage, Leiden, Zaandam, Wijk aan Zee, Velzen, Vreeland, Zantpoort enz. enz. tussen januari 1844 en januari 1851.'

ad activiteit en inkomsten:

(...) Er zijn verder drie klassen à f 2.-, f 4.- en f 6.- 's daags. (...) De patiënten worden door hun eigen geneesheer of chirurg behandeld en betalen zelf de medicijnen. De patiënten der derde klasse ontvangen de geneesmiddelen zonder verdere kosten.' (Blankenberg 1899)

ad laatste vermelding:

Ontleend aan het jaar van verschijnen van de door H.W.J. de Boer en Lucie Vliegen samengestelde brochure: Houdt de Prinsengracht in leven (Amsterdam 1987), een uitgave van de Vereniging voor Ziekenverpleging.

Het Prinsengrachtziekenhuis hield in 1994 op te bestaan blijkens het 'Fusiedocument van het Prinsengrachtziekenhuis en het Onze Lieve Vrouwen Gasthuis, 1994, 1 stuk' (aanvulling op het archief)

De onderhandelingen met dr. S. de Ranitz van de Vereeniging het Kinderziekenhuis, opgericht in 1865 en eveneens gevestigd te Amsterdam om tot samenwerking te geraken met de Vereeniging voor ziekenverpleging en het door haar opgerichte Prinsengrachtziekenhuis liepen op niets uit.