Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

• Vereeniging "Kindervoeding" (gangbare verkorte naam)

aan kinderen der openbare lagere school 1e klasse te Amsterdam een warm middagmaal gratis te verschaffen (Goossens)

'aan behoeftige schoolkinderen zooveel mogelijk twee malen per week gedurende den winter een warm maal te verschaffen' (Falkenburg)

Het uitdelen van voedsel in de winter aan schoolkinderen en wel in lokalen van verenigingen als de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, Mij. Werkenden Stand, openbare school 1e klasse Spaarndammerstraat etc. In 1892 verschafte de vereniging maaltijden in 11 dergelijke 'kosthuizen''. De vereniging stelde aan schoolhoofden kaarten ter beschikking die recht op een maaltijd gaven. Bij de maaltijden waren dames van het dames-comité van de  vereniging aanwezig. De uitgifte begon in november en hield tot maart-april aan. (Falkenburg)

'In 15 afdeelingen verdeeld wordt aan behoeftige schoolkinderen (...) dagelijks warm voedsel verstrekt, deels in lokalen van openbare lagere gemeentescholen der 1e klasse, deels in kosthuizen en volksgaarkeukens. Van de veertien lokalen, waarin voedsel werd verstrekt, werd het in negen van elders aangebracht. Israëlitische kinderen ontvangen voedsel volgens den ritus hunner Godsdienst.' (Blankenberg)

en is een dochterorganisatie van de vrijmetselaarsloge La Bien Aimée te Amsterdam, opgericht in 1735 als Loge de la Paix, heropgericht in 1754 en van naam veranderd in 1756.

de dames-comitées Kindervoeding en Kinderfeesten

Het initiatief kwam van voorzittend meester van de loge La bien Aimée, S.J. Cohen, daarbij gesteund door de Loge. (Meijer)

'Koningin Emma aanvaarde in 1891 de benoeming tot beschermvrouwe.' (Meijer)

De voorzitter van de loge, S.J. Cohen, was tot 1890 eerste voorzitter van de vereniging en M.H. Kijzer, secretaris van de loge, werd ook de secretaris van de vereniging. 'Andere maςons die naast profanen als M. Brandt Corstius (vice-voorzitter), Kerdijk, Spakler, D.A. Koenen en P. Ludwig, zitting namen in het eerste bestuur waren A.C. Wertheim, A.R. de Wendt (penningmeester), Leon Dribbelaar, J.H. Riede, George de Vries, A.W. Krasnapolski, F.Th. van Voorst en Matthias Duijs (...).' (Meijer 425)

Mevr. 'Gompertz-Jitta [was] vanaf 1884 lid (vanaf 1889 presidente) van het Damescomité van de Amsterdamse Vereeniging "Kindervoeding" (...) zij bleef in functie tot 1916, toen de gemeente Amsterdam dit particulier initiatief overnam'. http://www.wilhelminadrucker.nl/2010/01/emma-gompertz-jitta, geraadpleegd op 22 juni 2010.

'Onder de dames die voor dit comité [het Dames-comité] werden voorgedragen, waren de echtgenotes en dochters van een aantal aanzienlijke Amsterdammers, onder wie de "mevouwen" E.S. Kerdijk-Matthes, (presidente), M. Wertheim-Salomonson en E.S.C. Gompertz-Jitta en de "mejuffrouwen" H.M. Boissevain, J. van Heukelom (secretaresse), Catharina Alberdingk Thijm en S. de Clercq.' (Meijer)

29 juli 1885 en 1 maart 1887.

Ph. Falkenburg, Armenzorg in Nederland deel I Gemeente Amsterdam (Amsterdam 1893) 313-318. (In opdracht van de Vereeniging voor de staatshuishoudkunde en de statistiek bewerkt door Ph. F.)

Falkenburg vermeldt als bron: de jaarverslagen over 1888-1889 en 1891-1892.

H.J. Dompièrre de Chaufepié, H. Smissaert en J.F.L. Blankenberg (reds.), Tijdschrift voor Armenzorg, 1e jrg. (1900) 34 en 2e jrg. (1901) 22-23.

J.F.L. Blankenberg, H.J. de Dompierre de Chaufepié en H. Smissaert, Gids der Nederlandsche Weldadigheid (Amsterdam 1899) 485.

ad Koninklijk Besluit:

Register van de Staatscourant van 1899.

Floor Meijer, Wereldburgers. Vrijmetselarenen de stad Amsterdam 1848-1906 (diss. Amsterdam 2010) 423-428.

ad einddatum:

'In november 1916 werd 'Kindervoeding' door de stad Amsterdam overgenomen en functioneerde als gemeentelijke instelling nog tijdens de Eerste Wereldoorlog.' (De Vrijmetselaarsloge)

Falkenburg geeft staatjes van aantallen maaltijden en aantallen verzorgde kinderen. Voorwaarde voor verkrijgen van een kaart, die recht gaf op kosteloze voeding was dat vader overleden of werkloos was.

Uitgaven:

rekeningen van de kosthuizen, administratiekosten en de maaltijdkosten, gemiddeld zo'n ruim dertien cent per maal.

Inkomsten: contributie van de leden, d.w.z. zij die tenminste f. 5 per jaar bijdroegen; met een kleinere bijdrage was men geen lid maar donateur/trice.; giften en legaten; de rente van het aangekweekte kapitaal, opbrengst van de collectebussen voor 'kindervoeding' en van concerten en bazars (staatjes van ontvangsten). Jaarlijks zijn er batig saldo's ter vergrooting van het kapitaal, dat in 1888-89 bedroeg: f. 7621,85, in 1889/90: f. 10.833,71 en in 1890/91: f. 14.670,67 1/2. Het belangrijke tekort van het dienstjaar '91/'92 moest gedekt door afschrijving van kapitaal, zodat dit aan het einde van het jaar nog slechts f. 6897,71 1/2 bedroeg.

In het Tijdschrift voor armenzorg worden de volgende mededelingen gedaan over de jaren 1898-1899:

'Deze vereeniging heeft in 1898-1899 wederom met veel vrucht gearbeid. 28 November 1898 werden de 16 eetlokalen geopend om 29 maart 1899 met de voeding te eindigen, in welk tijdsverloop 198.663 maaltijden werden verstrekt, en waaraan een uitgave was verbonden van f. 17.734,53.

Een aantal van 241 dames verleende hare medewerking bij de uitreiking van de spijs in de 16 lokalen.

De contributies bedroegen f. 8421,75, de giften ineens, intrest en opbrengst van bussen f. 16.032,59, zoodat de totale inkomsten f. 24.454, 34  bedroegen (...).' Eenzelfde verslag is opgenomen in de tweede jaargang van het Tijdschrift voor armenzorg over het volgende verenigingsjaar. (pp. 22-23)

Floor Meijer op pagina 423:

'Jaar na jaar zamelden particulieren en verenigingen middels muziek-, toneel-, en gymnastiekuitvoeringen, 'afternoon tea parties', 'soirées' en 'fancy fairs' geld in voor de steeds uitbreidende werkzaamheden. Ook de collectebussen in winkelstraten, 'burgerbuurten', op scholen en in trams sloegen de Amsterdamse burgers doorgaans niet over.'

Subsidiëring werd op principiële gronden tot 1904 tegengehouden; het zou, aldus vice-vooritter A.C. Wertheim, 'de doodsteek zijn voor het particulier initiatief.' (Meijer 427)