Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

het leiden en coördineren van de activiteiten van verenigingen die 'ageren tegen onmatigheid en het vermogen om veel te drinken zonder dat men dronken wordt' (Brom, 92)

Het leiden en coördineren van de activiteiten van verenigingen die 'ageren tegen onmatigheid en het vermogen om veel te drinken zonder dat men dronken wordt.' (Brom, 92)

St. Paulusverenigingen te Acht (1900), Best (1899), Eindhoven (1898), Gestel (1899), Helmond (1900), Den Bosch (1898), Oirschot (1899), Orthen (1899), Oud- en Nieuw-Gastel (1899), Raamdonksveer (1899), Schijndel (1899), Stratum (1899), Strijp ((1899), Tilburg (1898), Veghel (1900), Vught (1899) en Woensel (1899).

Sobriëtas Nederlandschen Bond van Roomsch-Katholieke vereenigingen tot bestrijding van drankmisbruik, opgericht in 1899 en gevestigd in Maastricht.

C.C. Prinsen, pastoor te Den Bosch.

In 1903 is pastoor Prinsen ere-voorzitter van het bestuur bestaande uit:

Léon van der Steen, president, mr. A. baron van Wijnbergen, vice-president en  P.F. Bergmans, penningmeester en de leden J.F. Vlekke, C. de Klijn en F. Manders.

G. Brom, De nieuwe kruistocht Drankweergeschiedenis van Rooms Nederland (Helmond 1909) 91-100, 141-154.

J.G.L. Theunisse, Jan Frederik Vlekke 1849-1903 Ethiek en rentabiliteit in een ondernemersleven (Tilburg 1966) 250-254, 263-270.

A.G. van Schaïk, Sobriëtas 1895-1985 Bekonopte geschiedschrijving van Sobriëtas Katholieke Matigheidsbeweging (Uitgave van het Centraal Bureau van Sobriëtas Venray 1895).

Onze Pius-Almanak voor het jaar des Heeren 1903 (Alkmaar 1903) 324-327.

ad begindatum:

(Van Schaik, 11): 'De eerste Paulusvereniging werd opgericht in 1898 in 's Hertogenbosch. In 1899 waren er 13 afdelingen en 2500 leden'. Toen werd de Diocesane Paulusbond opgericht. 'Opvallend was dat de Paulusverenigingen Kruisverbonden deden ontstaan. Op den duur raakte de Paulusbond steeds meer op de achtergrond; het was eigenlijk een voorbereidende fase [op de afschaffing en geheelonthouding].' In ditzelfde kader vermeldt Theunisse in Vlekke de opmerking van Brom (in De nieuwe Kruistocht, p. 146): "Jenever was de mededinger van de brouwers, dronkenschap de tegenstander van de priesters, en Brabant was vol brouwers en priesters die er de toon aangaven." Zo kwam de vooruitstrevende pastoor Prinsen ertoe met steun van zijn bisschop, mgr. W. van de Ven, een matigheidsgenootschap in het leven te roepen, dat in het Brabantse levenspatroon een kans van slagen had. (....) Prinsen beschouwde de gematigde opzet als een voorspel om later tot een meer consequente drankbestrijding te komen. Dat is kort na de eeuwwisseling ook wel gebeurd. Tevoren had de Paulusbond echter veel tweespalt gezaaid in het leger van katholieke drankbestrijders.' (Theunisse 250- 251)

'Het verzet tegen de Bossche Paulusbond uitte zich vooral in (....) het voorlopig bestuur van Sobriëtas. Het steekspel speelde zich vooral af in de Kruisbannier, waarin Ariëns de Paulisten ook onderdak had verleend. In ingezonden stukken betwistten de geheelonthouders aan de Paulisten het recht zich te scharen in de gelederen der drankbestrijdersbeweging'. Met een beroep op het primaat van de gematigdheid, uitgesproken door het episcopaat, verdedigden anderen het binnenboord houden van de Paulusbond.

ad bronnen:

de almanak van 1899-1900 vermeldt de al bestaande Paulus-Vereenigingen nog niet; de almanak van 1901 en 1902 was niet aanwezig, vandaar deze bron.

ad relaties: de Pius-Almanak uit 1903 vermeldt geen oprichtingsdata bij de dan aangesloten Paulusverenigingen te Geldrop, Haaren, Helmond, Helvoirt, Kaatsheuvel, Kerkdriel, Moergestel, Rijsenburg, Schayk, Velddriel en Waalwijk.

ad richtgroep:

alcoholisten, vooral ook preventief