Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

het tijdelijk opnemen van verwaarloosde kinderen en - na de stichting van 'Asyl Steenbeek' speciaal voor meisjes - alleen van jongens, die anders verloren dreigen te gaan; dit om hen zo mogelijk en zodra mogelijk uit te besteden in gezinnen

'(...) eerst nadat men hem [de knaap] heeft leeren kennen en hij voor 't leeren van een ambacht bekwaam is, wordt hij bij Christen-ouders geplaatst'. Is dat niet het geval, dan volgt gestichtsopname. (Bouwsteenen)

'Verwaarloosde kinderen' een plaats bezorgen 'in gezinnen, in een eigen Doorgangshuis en zoo nodig in gestichten'. (V.d. Zijl)

afdelingen/comitées en/of correspondenten in het gehele land, o.a. te Haarlem.

Mr. J. Messchert van Vollenhoven nam in 1848 het initiatief tot het rondzenden van een circulaire om geld te verzamelen voor de bouw van een tehuis. Als oprichter geldt ds. O.G. Heldring, maar hij deed het tezamen met de onderwijzer B. Gangel en genoemde J. Messchert van Vollenhoven.

in 1882: J. Messchert van Vollenhove, dat jaar overleden; C.P. van Eeghen, J.F. van Lennep, L.M. van Heemstede, N.H. de Graaf, C.A. Chais van Buren, L.J. Heldring en  H.N. Teding van Berkhout als secretaris/penningmeester. (Bouwsteenen 1882, 55)

'Eind 1849 was de bouw van "Het Doorgangshuis" gereed'. (Bouwsteenen 1894)

Heldring stelt in Bouwsteenen 1882: '(...) sedert het jaar 1851, toen het gebouw in gebruik genomen werd'.

Algemeen:

M. Elisabeth Kluit, Maatschappij, school en kerk. Ottho Gerhard Heldring en het Réveil (Hoenderlo 1958)

J.J.P. Valeton jr., Doorgangshuis te Hoenderloo (overdruk uit Bouwsteenen, Tijdschrift voor Inwendige zending; hierin: 'Het verslag der inkomsten en uitgaven over 1894, inclusief een complete lijst van de donateurs en contribuanten').

J. van der Zijl (red.), Gids voor vereenigingen op het gebied der Kinderverzorging (Den Haag 1912) 44.

ad bestuur:

L. Heldring, 'Tweeërlei systeem van opvoeding' in de rubriek Binnenland in: Bouwsteenen Tijdschrift voor Inwendige zending 1e jrg. (1882) 55.

ad activiteit bij opmerkingen:

B.U. Akkerman (red.), Kroniek van Apeldoorn 1895-1899 (Apeldoorn 1998) 20

J.F.L. Blankenberg, H.J. de Dompierre de Chaufepié en H. Smissaert, Gids der Nederlandsche Weldadigheid (Amsterdam 1899) 689, 690.

ad levensbeschouwing:

protestants (hervormd)

beginperiode:

Vóór de oprichting van de Vereniging had Heldring samen met onderwijzer Gangel al sinds 1847 kinderen opgevangen in de 'meesterswoning'. In 1848 hadden er al 30 jongeren gewoond, d.w.z. met 14 tegelijk. Er was vooral voor de jongens voldoende buitenwerk omdat die meewerkten aan de heide-ontginning, die - ver van de  verleidingen van de stad - ter hand genomen was.

De meisjes werkten binnenshuis, maar deze behuizing voldeed niet. Binnen enkele jaren werd de opvang van meisjes (en vrouwen) echter overgedragen aan de inmiddels gestichte Zettense inrichtingen.

ad activiteit:

'Einde van het jaar 1890 waren er 26 jongens, einde 1895 55 jongens, einde 1896 63 jongens.' (Blankenberg)

'Op 1 juli 1895 waren er 56 jongens in de inrichting. Regelmatig vertrekken er jongens, hetzij terug naar hun ouders of geplaatst in een bedrijf'. (Kroniek)

Inkomsten (1):

Gelden die vnl. te Amsterdam, Arnhem, Apeldoorn, Leiden en Den Haag werden opgebracht. Ook ontving men een gift van Vereeniging tot zedelijke verbetering der gevangenen.

inkomsten (2):

''Ten bate van het Doorgangshuis te Hoenderloo, zal er eind augustus een verloting gehouden worden. Thans zijn in het huis 70 jongens en er is voortdurend behoefte aan meer ruimte. Voor die uitbreiding zijn de financiële bijdragen noodzakelijk, want het Doorgangshuis bestaat geheel van liefdegaven.' (bericht van 1 augustus 1899 in Kroniek p. 27. Het erop volgende bericht van 26 september luidde: 'De verloting bracht f. 1473,45 op, een aanzienlijke som, aan giften kwam nog binnen f. 478 en f. 24,45 van de tentoonsteling.')

ad laatste vermelding van het Doorgangshuis als vereniging:

ontleend aan het jaar van uitgave van de publicatie Een eeuw Hoenderloo.

ad publicaties van en over de vereniging:

De inventaris van het familiearchief Heldring bevat ook een 'Lijst van boekwerken en tijdschriftartikelen over ds. Ottho Gerhard Heldring' en een 'Lijst van ná 1876 verschenen boekwerken en tijdschriftartikelen betreffende de door ds. Ottho Gerhard Heldring opgerichte gestichten.'

N.B. Voor de vóór 1876 verschenen geschriften zie men de bibliografie achterin "O.G. Heldring, Leven en arbeid, uit autobiografische aantekeningen samengesteld door zijn zoon Louis Heldring, Leiden 1881".