Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

• Christelijk Hulpbetoon (verkorte, gangbare benaming)

'voor het Protestantisme te waken en werkzaam te zijn, door Protestanten, bijzonder behoeftige, tegen den invloed der Propaganda te beveiligen' (inventaris Chr. Hulpbetoon)

'voor het Protestantisme werkzaam zijn in het bijzonder door het verlenen van geldelijke steun aan Protestanten en Protestantse instellingen in de meest uitgebreide zin' (inventaris Vereeniging ter bevordering van Welstand)

Om het bovenomschreven doel te bereiken zou de vereniging:

'- Hunne Godsdienstige en zedelijke vorming bevorderen, zoowel door verspreiding des Bijbels en de meest mogelijke uitbreiding van Evangelisch onderrigt, als door de uitdeeling van kleine Godsdienstige geschriften, waartoe de Vereeniging zich ook met de in ons Vaderland bestaande Bijbel-, Traktaat- en Zendeling-genootschappen in verband zal stellen;
- Door giften, of voorschotten zonder of tegen eene geringe rente, de belangen van hen, die zulks waardig zijn, zoo veel mogelijk voorstaan;
- Medewerken, dat brave, minvermogende, Protestanten eigendom verkrijgen of behouden;
- Naar gelang van plaatselijke omstandigheden en gelegenheden, alle gepaste middelen aanwenden, om Protestanten te behoeden tegen afval van hunne belijdenis.'

'De meeste voorschotten dienen om de begunstigden in staat te stellen te midden eener overwegend Roomsche bevolking landbouw- of een ander bedrijf voort te zetten of uit te oefenen.

Bovendien worden van wege de vereeniging weezen verpleegd (door betaling der uitbestedings-kosten) en enkele giften gegeven.' (Blankenberg)

ofwel secties (tot 50 leden) in het gehele land; een aantal secties vormde per regio een departement (tot 1000 leden). Er waren de departementen Almelo, Arnhem, Amsterdam*, Breda, Bergen op Zoom, Cuijk, Delft*, Eindhoven, Elst, Geertruidenberg*, Den Haag, Groningen*, Den Bosch, Heusden, Langstraat*, Leeuwarden*, Leiden*, Maastricht*, Middelburg*, Roermond*, Rotterdam*, Schiedam*, Tiel, Vught*, Zaandam* en Zutphen.

Voorts was er een aantal secties, dat niet tot één departement was samengevoegd.

In het Adresboek van Alkmaar 1876 wordt ook een afdeling van Christelijk Hulpbetoon noemd, zo ook in het Jaarboekje voor de Stad Haarlem 1891.

de in 1846 opgerichte Commissie tot bevordering van Samenwerking,  tezamen met de protestantse verenigingen: Maatschappij tot bevordering van Welstand, voornamelijk onder landlieden (Breda, 1822), Unitas (Den Haag, 1846) en vanaf 1861, Phylactérion.

ds. C.W. Pape, predikant te Heusden en voorzitter van het Provinciaal Kerkbestuur, vormde samen met ds. Betz en Verster het Provisionele Hoofdbestuur van de vereniging (inventaris in het BHIC)

Het eerste Hoofdbestuur van juli 1844 koos als voorzitter ds. G.A. van Limburg Brouwer, predikant te Amsterdam, als vice-voorzitter ds. C.W. Pape en als secretaris en penningmeester resp. ds. Betz. en ds. Verster. Voorts 6 predikanten uit Den Bosch als gewone bestuursleden.

Het bestuur was in 1856 als volgt samengesteld: Dr. G.A. van Limburg Brouwer te Amsterdam, president, mr. J. Versfelt te Den Bosch, vice-president, P.D.R. Muller te Den Bosch, thesaurier, J.G. Betz te Den Bosch, secretaris en ds. C.W. Pape te Heusden, honorair lid. Voorts de leden: J.F.L. Verster te Den Bosch, dr. C.H. van Herwerden CHzn. te Groningen, R.D. Smeding te Leeuwarden, mr. M.A. Hartman te Den haag, dr. F.J. Domela Nieuwenhuis te Amsterdam, J.J. de Kanter te Middelburg, D. Pijzel te Dordrecht, W. Bezemer te Berlicum en dr. A. Rutgers van der Loeff te Leiden.

ad activiteit:

J.F.L. Blankenberg, H.J. de Dompierre de Chaufepié en H. Smissaert, Gids der Nederlandsche Weldadigheid (Amsterdam 1899) 506.

De overige gegevens zijn ontleend aan de inventaris van het verenigingsarchief, aan dat van een aantal departementen en aan de inventaris van het archief van de Vereeniging van Welstand in het BHIC

ad begindatum:

Op 11 jan. 1844 werd in Den Bosch door zeven predikanten, onder leiding van ds. Pape, het Provisionele Hoofdbestuur der geprojecteerde Vereeniging ingesteld.

De 'oprichtingsvergadering' aldus de inleider, vond plaats op 31 juli 1844. Een hoofdbestuur van 12 leden werd geïnstalleerd met de overige bestuursleden die allen in Den Bosch woonden. (inventaris verenigingsarchief BHIC)

ad opheffingsdatum:

De vereniging is na een fusie in 1972 opgegaan in Stichting Wervershoof' (t.a.p.)

ad relaties:

afdelingen, voorzien van een astrix, hebben een eigen formulier