Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

Leniging en voorkoming van armoede (Goossens)

'om den onderlingen band, welke hen als diakenen verbindt, ook na aftreding meer algemeen te onderhouden en dien band te doen strekken tot heil der armen, bepaaldelijk die der Nederduitsche Hervormde gemeente' (Schilthuis)

1. Het oprichten (in 1841) en in stand houden van een werkhuis, aldus het eerste verslag: 'waar aan alle, door Diakenen opgezondene of aanwezige personen, arbeid wordt verschaft met het vervaardigen van scheeps-werk, het spinnen en bewerken van heede, het weven van dweilgoed, koedekken, keetlinnen, behanglinnen, paklinnen, nootenzakken, olijdoek, schoteldoekgoed. gangloopers.(....) het debiet van het fabrikaat is aan de productie geëvenredigd'. In (....) 1847 werd begonnen 's winters door ongeoefende arbeiders keien te laten kloppen, waardoor jaarlijks ruim 100 werklui werk hadden. Ook dit ging jaren goed, men had een grooten afzet, totdat niet alleen het graven moeilijker werd, maar ook de afzet verminderde; dientengevolge moest men in 1869 ook hiermede ophouden.

Deze armenzorg was de enige die ook niet-Hervormden ten goede kwam.'

2. Het oprichten van de 'Inrigting De Armenwoningen' in 1843, 'ten doel hebbende om door aankoop en aanbouw van een honderdtal woningen de armen der gemeente betere en minder kostbare woningen te bezorgen, ten einde daardoor niet alleen hun stoffelijk, maar ook hun zedelijk welzijn te bevorderen; met het vooruitzigt dezelve eens zoo al niet kosteloos, althans voor zeer geringen prijs, aan de diakonie te kunnen afstaan'.

3. 'In 1848 vereenigden zich een veertig à vijftigtal oud-diakenen, om, in overleg en in het nauwste verband met de diakenen der gemeente, hoofdzakelijk in den zomer toezigt te houden op de gezinnen die alleen in de winter onderstand genieten, ten einde hen daardoor zoo veel mogelijk op te beuren uit hunnen gezonken toestand, de behoefte aan onderstand te verminderen en alzoo het geluk der maatschappij te bevorderen'. [Van Zanten, 140: (....) welk patronaat in 1855 door gebrek aan deelneming moest eindigen.]

4. Het runnen van een broodbakkerij ten behoeve van de armen 'ten einde de armen op eene goekope en doelmatige wijze van gezond en voedzaam brood te voorzien.' (Schilthuis)

In 1862 werd begonnen ijverige minvermogende jongens voor rekening van het gezelschap de Kweekschool voor Zeevaart te doen bezoeken, het welk later ook opgehouden is. (....) In 1872 werd met de overgebleven gelden van het werkhuis het Middengasthuis opgericht. (....) In 1883 werd besloten een tweede gasthuis op te richten: Gasthuis voor den werkenden stand.' In plaats van de Kweekschool bovengenoemd werd in '1884 een commissie ingesteld tot ondersteuning bij de opleiding van minvermogende jongens'. In de praktijk breidde zich dit ook tot meisjes uit. Deze jongeren werden materieel bij hun studie aan de Minerva academie en zelfs de universiteit bijgestaan. Deze commissie werd jaarlijks met f. 1000 door het Diakengezelschap ondersteund. (Van Zanten)

Het oprichten van de vereniging "Middengasthuis".

Het in stand houden van het Gasthuis voor de werkenden stand (dat bestemd was voor mensen die minder gespaard hadden dan degenen die in het Middengasthuis terecht kwamen). Dit gasthuis bleef formeel een stichting van het Diakengezelschap. (Schilthuis en Van Zanten)

'Er zijn 40 woningen, maar deze zijn lang niet alle door verpleegden bewoond. Behalve vrijwoning genieten gehuwde conventualen samen f 2.- per week; ongehuwde f 1.25. Men moet zijn van den Herv. godsdienst. Inkoopgeld f 200.- voor een ongehuwde; voor gehuwden (samen) f 400.' (Blankenberg)

de Vereeniging "het Middengasthuis" van het Algemeen Diaken Gezelschap der Nederduitsch Hervormde kerk, dat sinds 1895 het Middengasthuis aan de Grote Leliestraat 53-113 beheert.

de Algemeene Vereeniging tegen het Pauperisme bij de arbeidende klasse van den minder gegoeden stand, opgericht in 1851 en gevestigd te Groningen.

W.J. Roelfsema en mr. W. de Sitter

voorzitter in 1850: W. de Sitter

Vereenigingen tot weldadigheid en inrigtingen ter bevordering van Volksopvoeding en Algemeen welzijn, bijzonder voor den minvermogenden stand, op 1 september 1850 te Groningen bestaande, behalve de gewonen diakonieën en armbesturen medegedeeld door U.G. Schilthuis, Jz. (Groningen 1850) 5-8.

Eerste verslag van de Algemeene Vereeniging tegen het Pauperisme bij de arbeidende klassen van den minder gegoeden stand (Groningen 1851) 12, 13.

J.H. van Zanten, Armenzorg in Nederland deel V Gemeente Groningen etc., 139-144. Door hem genoemde bronnen: W. de Sitter, 'Beknopte geschiedenis en staat van het Algemeen Diakengezelschap der Nederlandsch Hervormde Gemeente te Groningen' in: Het Tijdschrift voor het Armwezen, II (1852) 1-9 en jaarverslagen der Vereeniging over 1846-1872 en 1887-1894.

ad Koninklijk Besluit, ook:

Register van de Staatscourant 1899.

J.F.L. Blankenberg, H.J. de Dompierre de Chaufepié en H. Smissaert, Gids der Nederlandsche Weldadigheid (Amsterdam 1899) 422, 604.

ad activiteit:

Aanvankelijk werkten in het 'werkhuis' in de zomer gemiddeld 60, en in de winter ongeveer 200 mensen. 'Na 1860 begon de zaak langzamerhand te kwijnen, de afzet verminderde en er kwam geldgebrek totdat het werkhuis in 1872 opgeheven werd.' (Van Zanten)

W.J. Roelsema, vertegenwoordiger van dit Diaken-Gezelschap op het door Blaupot te Cate georganiseerde congres te Groningen tegen het pauperisme in nov. 1850, gaf daar een uiteeenzetting van de werkzaamheden van de vereniging.

inkomsten en uitgaven:

Kapitaal van de werkinrichting bedroeg in 1850 f. 10525,91, terwijl f. 4.000 à f 5.000 jaarlijks aan arbeidsloon werd uitbetaald.

Het kapitaal van de werkinrichting wordt door vrijwillige bijdragen van de Hervormde Gemeente bijeengebracht.

Van Zanten geeft omtrent de werkzaamheden, inkomsten en uitgaven der commissie tabellen.

Er is een Tijdschrift voor het Armwezen (Groningen 1852-1865), waarin in 1861 het orgaan van de Vereeniging tegen het Pauperisme bij de Arbeidende klasse van den Minder Gegoeden Stand (van Blaupot ten Cate) is opgegaan.