Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

• "De Vlijt" (in de volksmond)

'om de bedelarij uit te roeien en werkzaamheid aan te moedigen.' (eerste verslag)

'Het doel dezer vereeniging is: in de geheele Gemeente Marum

1. Arbeidzaamheid, oppassendheid, zedelijkheid bij de minvermogende volks-klasse aan te moedigen en bedelarij ten eenenmale, benevens lediggang, zo veel mogelijk te weren;

2. Aan zulke minvermogenden, die niet ten laste van eenig Armbestuur zijn, doch bij mangel aan werk, gebrek zouden moeten lijden, werk en dáárdoor onderstand te verschaffen;

3. In het vervolg de noodzakelijkheid te doen ophouden, dat eenige diakeniën in de kerkdorpen Marum, Noordwijk, Niebert of Nuis, uit de Gemeentekas, subsidie ontvangen.' (Boerema)

Het inzamelen bij de ingezetenen van het geld voor het verenigingsfonds, dat anders aan aalmoezen zou worden besteed; hiermee heidegrond pachten en deze door 'werk-behoevenden' laten ontginnen en bewerken; voorts: bezems laten binden, brandhout zagen, stenen zoeken en ropen draaien. (Eerste verslag)

de Algemeene vereeniging tegen het pauperisme bij de arbeidende klassen van den minder gegoeden stand.

'directies' of afdelingen in de binnen de gemeente Marum gelegen kerkdorpen Niebert, Nuis, Marum, Noordwijk en in het gehucht de Wilp, die zich al spoedig losmaakten van de hoofdvereniging. (Boerema)

het initiatief kwam van de uit Amsterdam afkomstige burgemeester van Marum, F. Obbes. (Boerema).

Vertegenwoordigers van deze de afdelingen op het congres van de Algemeene Vereeniging in 1850 en 1851 waren: H. Bonsema, P. Boudewijn, B. Faber en J.F. Obbes; in 1854: ds. K. Hofkamp te Nuis als representant genoemd. (Eerste verslag)

Eerste en vijfde verslag van de Algemeene vereeniging tegen het pauperisme bij de arbeidende klassen van den minder gegoeden stand (Groningen 1851 en 1855).

Verslag van het eerste congres over het armwezen, gehouden te Groningen den 26sten en 27sten junij 1854 (Groningen 1854).

J. Boerema en H.J. Boerema, Vlijtige armoede en tonnen gouds. Twee eeuwen Gemeente Marum (Marum-ode Wilp 1989) 186-199.

ad laatste vermelding:

ontleend aan het jaar van uitgave van J. Boerema en H.J. Boerema, Vlijtige armoede en tonnen gouds. Twee eeuwen Gemeente Marum (Marum-ode Wilp 1989), waarin wordt vermeld dat de vereniging nog bestaat.

ad levensbeschouwing:

'De Vereeniging wilde nadrukkelijk losstaan van de diaconiën.' Kennelijk waren de meeste leden/bestuurders protestants en moest men dat 'losstaan' benadrukken.

inkomsten:

'De bijdragen tot het fonds der vereeniging worden, naar gelange die bijdragen uit ieder der genoemde Kerkdorpen afkomstig zijn, gestort in de afzonderlijke plaatselijke kassen; zoodat hetgeen ieder Ingezeten in zijne woonplaats bijdraagt, ook ten behoeve van minvermogenden aldáár, immers voornamelijk, strekken zal'. De 'afdelingen' zijn later zelfstandig geworden'. (Boerema)

Aan de werkverschaffing werd in een jaar f. 139 ten koste gelegd, maar f. 2351 aan loon uitbetaald, de bedelarij tegengegaan, spaarzaamheid verbeterd en de subsidies der armbesturen verminderd. (Eerste Verslag)

Enkele door Boerema verzamelde gegevens over de vier afdelingen:

De afdeling Niebert:

Van 1847 tot 1902 actief in werkverschaffing, zij het in steeds wisselende projecten die zichzelf kennelijk financierden, want de leden betaalden vanaf 1863 geen contributie meer.

'In 1957 zette men er een punt achter. Het aanwezige geld werd verdeeld tussen de Kerkvoogdij van Niebert en het bestuur van het verenigingsgebouw Taveno in Boerakker. Ieder f. 558,82.' (Boerema 192, op basis van de 'Verantwoording van ontvangsten en uitgaven vanaf het boekjaar 1855/56' en enkele andere stukken)

De afdeling Nuis:

Gedurende de 19e en de eerste helft van de 20ste eeuw hield deze afdeling zich voornamenlijk bezig met werkverschaffing door middel van heideontginning en steenkloppen. 'Na 1945 zijn door de afdeling in de vorm van werkverschaffing geen arbeiders meer tewerkgesteld (...) In 1981 heeft de afdeling haar bezittingen overgedragen aan de in dat jaar opgerichte Stichting tot Steun, een stichting met ongeveer dezelfde doelstellingen als 'De Vlijt' de laatste jaren nastreefde. Dat betekent dat de baten van de stichting ten goede komen aan plaatselijke verenigingen of stichtingen op maatschappelijk en cultureel gebied.' (Boerema, op basis van de notelen die vanaf 1893 zijn bewaard zijn gebleven)

3. de afdeling Marum:

In 1854 werd een mattenweefschool opgericht door de vereniging en ook was er een klompenmakerij. 'Vrouwen die in behoefige omstandigheiden verkeerden breiden kousen. Zowel de kousen als de matten werden aan of via manufacturier De Vries verkocht. (...) Na 1901 komen we klompen maken, breien en weven niet meer tegen, men legt zich dan helemaal toe op landontginning, het verbouwen van rogge, haver en aardappelen. (...). Geleidelijk aan vervreemde men steeds meer van de oorspronkelijke doelstelling van de vereniging.' Vanaf 1919 werd herhaaldelijk voorgesteld de vereniging maar op te heffen maar dat is niet doorgegaan. Jarenlang verschafte de vereniging vervolgens aan 5 à 10 gezinnen leningen bij 'stille armoede'. De vereniging bestaat nog steeds al is het bestuur niet voltallig; zij heeft een 'klein bedrag op de spaarbank'. (Boerema 195, op basis van notulen 'vanaf september 1913 tot 1954 en een kasboek vanaf 1898 tot 1974')

de afdeling De Wilp:

Van deze afdeling zijn de notulen bewaard vanaf 1907; Boerema heeft weinig kunnen achterhalen over de gang van zaken gedurende de 19de eeuw, wél dat deze afdeling in de 19e eeuw niet alleen werk maar ook 'kleine kredieten en subsidies' verstrekte. (Boerema 196, blijkens een wijziging in de statuten in 1908)