Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

voorkoming, bestrijding en leniging van armoede (Goossens)

1. bevordering van arbeid, zoowel door arbeidgever en arbeidnemer tot elkander te brengen, als door aanmoediging van huisvlijt;
2. het geven van raad en voorlichting aan armen en behoeftigen;
3. aan ieder, die dit met een weldadig doel vraagt, inlichtingen omtrent behoeftigen verstrekken;
4. het bevorderen, voor zooveel van haar afhangt, van samenwerking met en tusschen burgerlijke, kerkelijke en particuliere instellingen van weldadigheid;
5. het aanwenden van pogingen tot het tegengaan van bedelarij;
6. het, waar noodig, verleenen van geldelijke hulp (…);
7. door bij buitengewone rampen of strenge koude giften in ontvangst te nemen en voor doeltreffende verdeeling en uitreiking daarvan, te zorgen. (Blankenberg)

Iedere huisbezoeker werkte zelfstandig en dat bleek een nadeel; al snel ontstond er behoefte aan onderling overleg. Reeds na drie jaar werd daarom besloten om de Commissie van huisbezoek op te delen in zes afdelingen, die elk onder hun voorzitter eens per week bijeenkwamen om het werk en de gezinnen te bespreken. Deze nieuwe wijze van werken, die half december 1891 werd ingevoerd, bleek een succes. In januari van het volgende jaar werd nog een zevende afdeling toegevoegd.
De leden van de Commissie voor huisbezoek legden regelmatig bezoeken af bij de hen toegewezen gezinnen. Sommige cliënten ontvingen een klein geldbedrag, anderen werden aan een baan geholpen, weer anderen werden met aandacht en goede raad gesteund. 

Speciale aandacht werd gericht op de slaapplaats van de kinderen; het tezamen slapen van jongens en meisjes ouder dan 10 jaren moest bestreden worden.

Een andere activiteit was het aanleggen van een magazijn van in goede staat verkerende tweedehands kleding die naar behoefte uitgedeeld kon worden. Ook beddengoed, meubels en gebruiksvoorwerpen werden verzameld en gedistribueerd.

Initiatiefnemer was jhr. mr. A.J. Rethaan Macaré.

Rethaan Macaré werd voorzitter, de heer A. de Clercq secretaris en jhr. F. Teding van Berkhout penningmeester. Samen met F.M. Baron van Lijnden en mr. A.A. van der Mersch vormden zij het dagelijks bestuur, Permanente Commissie genoemd. Het bestuur telde nog tien andere leden, waaronder bekende Haarlemmers als Enschedé en Loosjes.
Haarlems burgemeester, mr. E.A. Jordens, nam het erevoorzitterschap op zich. Dit was het begin van de traditie dat de zittende burgemeester van Haarlem erevoorzitter van de vereniging was.

in 1891:

mr. E.A. Jordens, ere-voorzitter, jhr. mr. A.J. Rethaan Macaré, voorz., A. de Clercq, secr., mr. C.M. Rasch, 2e secr., jhr. F. Teding van Berkhout, penningm., F.M. baron van Lijnden, mr. A.A. van der Mersch, G.J. van Dieren Bijvoet, mr. M.G.P. del Court van Krimpen, mr. H.J.D.D. Enschede, mr. N.G. Cnoop Koopmans, P. Loosjes, S.R.A. van der Meulen, J.J. van Minden, dr. J. van Praag en dr. L.C. Proot.

Bij de oprichting van de Vereniging vond men kantoorruimte in de voormalige Stadsdoelen in de Gasthuisstraat.

Deze ruimte was kennelijk niet geschikt voor vergaderingen, want deze werden beurtelings gehouden in het gebouw van de Vereniging voor Spijsuitdeling aan Behoeftigen in de Jacobstraat, de consistoriekamer van de Remonstrantse Kerk, het gebouw van de Doopsgezinde school aan het Groot Heiligland en het kantoor van de Haarlemsche Bankvereeniging in de Kleine Houtstraat. Al deze lokalen werden door de eigenaars gratis ter beschikking gesteld.

13 februari 1890

ad activiteit:

J.F.L. Blankenberg, H.J. de Dompierre de Chaufepié en H. Smissaert, Gids der Nederlandsche Weldadigheid (Amsterdam 1899) 397-398.

ad bestuursleden:

Jaarboekje voor de Stad Haarlem 1891 1e jrg. (Haarlem 1891) 187, 188.

overige gegevens:

ontleend aan de inleiding van de inventaris van het verenigingsarchief.

leden:

De Vereniging kende leden en donateurs. De eersten, die zich moesten verbinden tot het betalen van een jaarlijkse contributie van minstens 3 gulden, hadden stemrecht in alle vergaderingen van de Vereniging. Donateurs waren zij, die een jaarlijkse bijdrage ofwel een gift ineens gaven. Zij hadden geen stemrecht. (inleiding van de inventaris van het verenigingsarchief)

inkomsten:

Behalve de voor een vereniging gebruikelijke inkomstenbronnen, zoals lidmaatschapsgelden, donaties en legaten, genoot de vereniging in latere jaren ook subsidies van het Rijk en de Gemeente. Deze subsidies, waarmee de bij de vereniging in dienst zijnde maatschappelijk werk(st)ers werden betaald, werden uiteindelijk zelfs de hoofdmoot van de inkomsten. Tevens werden regelmatig bazaars en collecten gehouden, en organiseerde het 'dames werkcomité' jaarlijks een schouwburgavond en loterij ten bate van de vereniging. In 1977 werd de laatste schouwburgavond gehouden en werd het werkcomité opgeheven. (t.a.p.)

activiteit:

De Vereniging voorzag in een behoefte. Twee maanden na de oprichting waren al 112 gezinnen ingeschreven die voor hulp in aanmerking kwamen. Na een jaar was dit gegroeid tot 612 en aan het eind van 1898 stonden 1866 gezinnen ingeschreven. (t.a.p.)

ad activiteit:

Aanvankelijk werd geheel gewerkt met vrijwillig(st)ers, de Commissie voor Huisbezoek. De leden hiervan moesten zich verbinden om de aan hen toegewezen armen geregeld te bezoeken en zich zo van hun toestand op de hoogte te houden.
Mensen kwamen niet zomaar in aanmerking voor hulp. Als een gezin zich aanmeldde met verzoek om onderstand, werd eerst door de bode/armverzorger een onderzoek gedaan naar de juistheid van de vermelde gegevens en ook naar hoe het gezin in de omgeving bekend stond. Zijn 'voorlopig rapport' werd in de eerstvolgende vergadering van de Permanente Commissie behandeld. Deze besloot dan of nog nadere inlichtingen moesten worden ingewonnen, bijvoorbeeld bij de politie, werkgever of een kerkgenootschap. Pas als dit ook gunstig uitgevallen was, kreeg een huisbezoeker opdracht om een schriftelijk rapport over het gezin uit te brengen met daarin voorstellen voor de te verlenen onderstand. Dit werd ook weer in de Permanente Commissie besproken, waarna deze het besluit kon nemen om de betreffende huisbezoeker te verzoeken zich met de hulpverlening te belasten. (t.a.p.)

In 1891 vormden 86 leden de bovengenoemde Commissie van Huisbezoek, onder wie 39 vrouwen. (Jaarboekje)