Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

"Hetzelfde oogmerk, dat reeds in het jaar 1802 te Amsterdam eenige menschenvrienden zich deed vormen tot een weldadig Genootschap, onder de zinspreuk: Nedrig en Standvastig, heeft ons, een aantal Leden van alle hier bestaande Kerkgenootschappen, insgelijks tot zulk een weldadig Genootschap voor deze Stad, onder bovenstaande Zinspreuk vereenigd. Geenszins in vaste en geregelde Bedeelingen, gelijk bij Stedelijke en Kerkelijke Armbesturen plaatsvinden, zullen onze hulpbetooningen bestaan; maar in kleine giften of voorschotten, geldleeningen, aanbevelingen, raadgevingen enz." (Rotterdamsche Courant, 31 december 1807, aangehaald door Tabingh Suermondt)

'(...) het voorkomen der verarming. (Blankenberg)

bedelen in geld en natura, lenen, zorg in alle opzichten, waarbij een beroep werd gedaan op deskundigen als: 'Leeraars van den Godsdienst, Regtsgeleerden, Geneesheeren, Vroedmeesters en Vroedvrouwen, Heelmeesters, Apothekers, Schoolleeraars, enz.'; tevens werd aan huisbezoek gedaan, waarbij 'opbeurende en vriendelijke dingen' werden gezegd.

Met name de eerste jaren waren succesvol, zo werd o.a. ook bijgedragen aan oprichting van soortgelijke instellingen te Zutphen en Purmerend, werd een school gesticht en aan de oprichting van een spijskokerij meegewerkt.

Gedurende de Franse tijd was er sprake van krimp a.g.v. geldgebrek, maar na 1814 kwam men weer op stoom. 

Tot medio 19e eeuw was ter beschikking stellen van mangels opmerkelijk: begunstigden kregen een mangel die ongeveer f. 25 kostte en losten dat bedrag in vier jaar af, door ermee voor burgergezinnen tegen betaling de was te doen (laatste mangel werd in 1864 verschaft). Op den duur werd het verlenen van voorschotten de voornaamste taak van het genootschap. (Tabingh Suermondt)

'het verschaffen van rentelooze voorschotten, het zoo noodig verschaffen van schoolgeld en het pogen om werk te vinden. Nu en dan wordt geneeskundige hulp en geneesmiddelen verschaft.' (Blankenberg, geheel i.o.m. de uitvoeriger mededelingen van Falkenburg hierover)

het Genootschap Door en Voor Vrouwen te Rotterdam opgericht in 1809.

het Departement Rotterdam van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen.

oprichters: ds. J.M.L. Roll (1786-1864), vermaard kanselredenaar, predikant van de Lutherse gemeente te Rotterdam; ds. W. de Goede (1764-1839), predikant remonstrantse gemeente; Bernardus Kuyter (1744-1830), sinds 1778 pastoor van de oud-katholieke gemeente te Rotterdam; de roomsch-katholieke pastoor Pauwels (door Tabingh met waarschijnlijkheid dezelfde geacht als Joh. Joseph Pauls). Voorts Mozes Ezechiels (koopman en bankier), M. Mensing (administrateur en schoolhouder) en Pieter de Kamp (koster der remonstrantse gemeente). (Tabingh Suermondt)

J.W. Tabingh Suermondt, 'het Genootschap Nederig en Menschlievend', in: Rotterdams Jaarboekje 1959, 168-175.

mr. Ph. Falkenburg, Armenzorg in Nederland deel II: Gemeente Rotterdam (Amsterdam 1895) 253-254. (In opdracht der Vereeniging voor staathuishoudkunde en de statistiek bewerkt door Ph.F.)

J.F.L. Blankenberg, H.J. de Dompierre de Chaufepié en H. Smissaert, Gids der Nederlandsche Weldadigheid (Amsterdam 1899) 380.

ad laatste vermelding

ontleend aan een bericht in de Overschiese Krant over een voordracht van drs. C.O.A. Baron Schimmelpenninck van der Oije over het weldadig Genootschap Nederig en Menschlievend dat al 200 jaar bestaat. Zie http://www.overschiesekrant.nl/modules/news/article.php?storyid=3945, geraadpleegd op 12 maart 2011. Berichten na die datum vermelden de Stichting Nederig en Menschlievend.

Het in de doelstelling genoemde Amsterdamsche Genootschap schijnt, aldus Tabingh Suermondt 'geen lang leven beschoren(...) te zijn geweest'.

Verslagen van uitgaven en aantallen bedeelden werden alleen op verzoek verstrekt en altijd geanonimiseerd; ook de namen van bestuurders, donateurs, verzamelaars en leden kwamen niet naar buiten, men trachtte werkelijk bescheiden en nederig te zijn. (Tabingh Suermondt)