Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

• Christelijke Wijkvereeniging (tussen 1862 en september 1864)

'Artikel 1 van de statuten luidde: 'De vereeniging heeft ten doel de bevordering van den godsdienstzin en christelijken levenswandel der bewoners van de buurten NN en RR te Amsterdam'.

Art. 2 der Statuten: 'Tot bereiking van dat doel zal de vereeniging één of meer gebouwen oprigten, geschikt tot het daarin vergaderen en houden van voorlezingen, cathechisatien en geven van onderwijs. Deze gebouwen zullen mede aan andere vereenigingen of aan bijzondere personen om niet worden afgestaan, of wel verhuurd tot het houden van bijeenkomsten, waarvan het doel en strekking is bevordering van de zedelijkheid, gezindheid en het heil des volks.

Tevens zal de vereeniging het in gezegde buurten bouwen van goede woningen en het verbeteren der bestaande ongeschikte door raad en daad bevorderen'.

Praktijk:

Naast vele beschavings- en ontwikkelingsactiviteiten hield de vereniging een spijskokerij voor zieken en behoeftigen in stand, zorgde zij tijdens de cholera-epidemieën via een contract met de Duinwaterleiding voor zuiver drinkwater voor de armen, richtte zij de afdeling Koning Willemshuis van de Nationale Christen-Geheelonthouders Vereeniging op.

'[De afdeling Spijskokerij en Armenzorg] verleent aan een aantal behoeftige gezinnen, door de vereeniging voor andere doeleinden bezocht, onderstand in spijs, aan zieken en zwakken in krachtige soep. Ook worden brandstoffen en kleedingstukken verstrekt. De aldus ondersteunde gezinnen zijn allen bij de vereeniging door persoonlijk aanraking bekend. Aan de vereeniging is ook nog verbonden eene afdeeling voor de zwervers.' (Blankenberg 485)

In IJmuiden werd eveneens een Koning Willemhuis opgericht. Hier 'worden de maatschappelijke nooden van den zeeman behartigd, en wordt hem ook liefdadigheid bewezen. Schipbreukelingen worden opgenomen en verzorgd, en zieke zeelieden en visschers worden verpleegd in daartoe ingerichte lokalen.' (Blankenberg 911)

de dochter/zusterorganisatie: Nationale Christen-Geheelonthouders Vereeniging, afdeling Amsterdam, opgericht in 1881, eveneens gevestigd in het Koning Willemshuis.

het Koning Willemshuis te IJmuiden

Em. predikant C.A. Adama van Scheltema, bijgestaan door de koopman G.H. Crone, die de eerste penningmeester zou worden. (inventaris)

Het bestuur in 1885: C.S. Adama van Scheltema (Arnhem), voorzitter, in 1885 opgevolgd door de evangelist D. Felix; G.H. Crone, penningmeester, J.M. Heybroek, secretaris en de leden H.J. Middeldorp jr., C.H. Hötte en J.W.Holzmann (Bouwsteenen 136).

Het eerste en belangrijkste (wijk)gebouw, Egelantierstraat 141-143 in Amsterdam, op 29 september 1864 officieel geopend, terwijl de naam: Koning Willemshuis in 1891 ook statutair werd vastgelegd.

In het kader van de bestrijding van alcoholmisbruik onder zeelui werd in IJmuiden het volkskoffiehuis en logement voor zeelieden 'Koning Willemshuis' opgericht. (Groen)

25 januari 1863

J.A. Groen jr., "1864 Honderd jaar Koning Willemshuis 1964" in: Ons Amsterdam Maandblad gewijd aan de hoofdstad des lands 16de jng. (1964) 278-284.

Mirjam Broekman, Vrouwen en het beschavingsoffensief te Amsterdam (scriptie uva, 2008) 34-36.

L. Heldring (red.), Bouwsteenen, Tijdschrift voor inwendige zending, de rubriek 'Binnenland', Amsterdam 4e jng. (1885) 129-136.

J.F.L. Blankenberg, H.J. de Dompierre de Chaufepié en H. Smissaert, Gids der Nederlandsche Weldadigheid (Amsterdam 1899) 485, 911.

gegevens ontleend aan de inventaris van het verenigingsarchief

ad doelstelling:

De 'buurt NN was in 1860 een verpauperend stadsdeel. Gelegen in het midden van de Jordaan'. 'RR daarentegen was een mooie grachtenwijk aan de overzijde van de Prinsengracht'. (inventaris)

ad relaties:

'Misschien kan men datgene wat de heren voor ogen stond het best omschrijven als een grote christelijke combivereniging, waarin allerlei kleinere verenigingen, scholen, clubs en dergelijke onderdak konden vinden. Dit in een soort semi-onafhankelijkheid: dus veelal wel met eigen beslissingsbevoegdheden, maar ondertussen bestaand bij de gratie van de 'moeder-vereniging'. De graad van afhankelijkheid variërend naar de aard van de activiteit.' (t.a.p.)

ad beschermheerschap:

Het koninklijk huis was vanaf Willem III wel zeer betrokken bij de vereniging via naamgeving, donaties en bezoeken, maar van een beschermheer/vrouwschap wordt in de literatuur geen gewag gemaakt. (t.a.p.)

leden:

'Leden waren volgens de statuten van 1863 "(...) die bewoners der buurten NN en RR, welke zich verbinden om tot wederopzegging toe, jaarlijks vijf gulden bij te dragen (...) ". Kwam men door verhuizing buiten de buurten NN en RR te wonen maar bleef men jaarlijks vijf gulden betalen, dan werd men begunstiger.' (t.a.p.)