Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

De Maatschappij tot Nut van 't Algemeen en haar afdelingen waren primair gericht op het 'beschaven' van het Nederlandse volk, in de afdeling Den Haag ging dat gepaard met het oprichten en instandhouden van de liefdadige 'Commissie van winkelkaartjes'.

op het gebied van armenzorg:

'De Commissie van winkelkaartjes werd in 1845 in het leven geroepen om aan minvermogenden en behoeftigen levensmiddelen te verstrekken door het verkrijgbaar stellen van kaartjes, die ter inwisseling voor grutterswaren, brandstoffen, vlees, etc. in daartoe aangewezen winkels konden worden aangeboden. De kaartjes waren voor 5, 10 en 25 cent bij de leden van de commissie verkrijgbaar. De instelling werd tevens opgericht om vermogenden in staat te stellen verstandige weldadigheid te betrachten en zodoende het alcoholisme onder de arbeiders te beteugelen. In het eerste jaar, 1845/46 werden reeds 12650 kaartjes uitgereikt. Met ingang van het jaar 1920 werd deze instelling opgeheven.' (inleiding inventaris)

Voorts nam het Haagse departement het initiatief tot de oprichting van een aparte vereniging de Hulpbank in 1851.

de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, opgericht in 1784 te Edam en vanaf 1787 gevestigd te Amsterdam.

Cornelis Felix van Maanen en Gozewijn Jan Loncq, tezamen met 20 anderen.

De gegevens, inclusief de laatste vermelding, zijn ontleend aan de inventaris van het departementsarchief en aan de korte inleiding bij de archiefstukken van de Commissie voor winkelkaarten.

ad leden:

W.W. Mijnhardt en A.J. Wichers (reds.), Om het Algemeen Volksgeluk. Twee eeuwen particulier initiatief 1784-1984. Gedenkboek ter gelegenheid van het tweehonderdjarig bestaan van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen (Edam 1984) 65.

De Hulpbank in Den Haag wordt meegenomen in het vergelijkende onderzoek naar hulpbanken in Ierland (de oudste), Engeland, Duitsland en als laatste Nederland van H.J. van der Heim, De Hulpbank als middel tot voorkoming van armoede beschouwd door jhr. mr. - (Amsterdam 1854) 24, 25, 39

ad levensbeschouwing:

neutraal met een protestantse inslag die in de loop der tijd minder dominant werd.

De eerste (1846) en laatste vermelding (1919) van de Commissie voor de winkelkaartjes zijn ontleend aan het bewaard gebleven archiefmateriaal.

ad leden:

Tot circa 1900: mannen, zonder dat vrouwen expliciet werden uitgesloten, ze waren gewoon geen lid. Mijnhardt schrijft over het jaar 1864: 'Aan het afzonderlijk lidmaatschap van de vrouw werd toen nog helemaal niet gedacht. Dat komt pas weer 35 jaar later.' (Mijnhardt 65)

ad richtgroep:

alcoholisten en werklozen, preventief