Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

1. 'Dat men hoegenaamd geenen sterken drank ter belooning, aanmoediging, of om andere redenen late uitdeelen, zooals dit wel eens geschiedt b.v. aan werklieden welke in onze woningen of elders arbeiden.

2. Dat men hoegenaamd niet toelate, dat onze dienstboden in ons huis sterken drank gebruiken.

3. Dat men geene werklieden, dienstboden en anderen in zijne dienst houde, welke zich aan misbruik van sterken drank schuldig maken.

4. Hiertoe behoort ook, dat men in den regel geene werkbazen gebruike, geen winkeliers noch anderen begunstige, welke zich bij herhaling aan dat kwaad schuldig maken, en hierdoor hunne onderhoorigen zelven een kwaad voorbeeld geven.

5. Dat men niet aanmoedige of eenigszins ondersteune degenen, welke, door het opzetten of houden van kroegen, een bestaan trachten te vinden. 

6. ... dat men bij ondersteuning van behoeftigen wel onderzoeke, of de armoede al dan niet, geheel of gedeeltelijk, uit dit kwaad ontstaan zij.' (Van der Stel)

'Als middelen "ter wering van het kwaad" worden genoemd:

vermaning en raadgeving aan degenen met welken men in betrekking staat;

het verspreiden van geschriften onder de burgers en de lagere volksklasse;

dat men zorge dat dezelve steeds gezond en smakelijk bier voor eenen geringen prijs kan bekomen;

Het laatste middel wordt gezien als een van de belangrijkste instrumenten.' (Van der Stel)

Ds. Jodocus Heringa, theoloog en lid van de afdeling Utrecht van 'Nut'.

J.C. van der Stel, Drinken, drank en dronkenschap. Vijf eeuwen drankbestrijding en alcoholhulpverlening in Nederland (Hilversum 1995) 143-144.

Maartje Janse, De afschaffers Publieke opinie, organisatie en politiek in Nederland, 1840-1880 (Amsterdam 2007) 39-41.

ad leden:

Jodocus Heringa richtte zich in zijn oprichtingscirculaire tot 'alle christelijk gezinden te Utrecht, bijzonder in hoogere en middelbare standen' en kreeg zo 'veertien menschenvrienden', voornamelijk collega's van de Hervormde kerk en de universiteit, zover, hun naam aan deze oproep te verbinden. In juni 1835 waren er 300 mensen bereid gevonden de verklaring af te leggen 'ieder voor zichzelven en in zijne maatschappelijke betrekkingen, naar vermogen mede te werken tegen het gezegde misbruik'. (Janse)

ad Koninklijk Besluit:

Tot verdriet van Heringa weigerde koning Willem I 'zijn goedkeuring te verlenen aan de oprichting van het genootschap, omdat hij vreesde dat dit de jonge en moderne jeneverindustrie zou schaden en de opbrengsten van de accijns op de verkoop van sterke drank in gevaar zou brengen.' (Janse)