Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

Artikel 2. der Algemeene bepalingen luidt:

Geen liefdewerk moet geacht worden vreemd te zijn aan de Vereeniging, ofschoon zij meer bepaaldelijk ten doel heeft het bezoeken van arme gezinnen. De leden der Vereeniging maken zich dus de gelegenheid ten nutte, om vertroostingen te bieden aan de zieken en gevangenen, om onderwijs te bezorgen aan arme, verlatene of gevangene kinderen en godsdienstige hulp te verschaffen aan hen, wien het daaraan in doodsgevaar ontbreekt.

Uit het reglement van de Vincentiusvereniging:  

Art. 28. De bijzondere Raad houdt zich bezig met de gewigtige liefdewerken en maatregelen, waarin al de Conferentiën der stad belang hebben.

Art. 29. Hij bepaalt de aanwending der fondsen van de gemeenschappelijke kas. Deze kas wordt gestijfd door de buitengewone van elders ontvangen giften, door de inzamelingen op de algemeene vergaderingen van de stad gedaan en de offers, welke de Presidenten, namens hunne Conferentie, op elke zitting aanbrengen.

Zij strekt ter voorziening in de kosten der liefdewerken voor de geheele stad en tot ondersteuning der onvermogendste Conferentiën.'

De Bijzondere Raad Haarlem wijdde zich in het bijzonder aan:

Het liefdewerk "De Spijskokerij", primair gericht op 'de bezochte gezinnen' en andere armen, die in de winter 'gratis tweemaal per week een warmen maaltijd kunnen krijgen';

het liefdewerk "de Bibliotheek"

het liefdewerk der St. Joseph-Ambachtsleerlingen: gericht op jeugdwerk onder jongeren uit de 'armere en maatschappelijk lagerstaande gezinnen' dan die waaruit de patronaatsjeugd doorgaans werd  gerecruteerd. Doel van dit liefdewerk was niet alleen vorming van een bekwame vakman, maar 'opvoeding-in-vollen-omvang van den jeugdigen arme tot aankomenden Roomschen werkman'. Vanaf 1881.

Het Liefdewerk van de H. Franciscus Regis, tot wetttiging van huwelijken. (Vergnes)

Kindervoeding van den H. Vincentius à Paulo. (Blankenberg 487)

'Bedeelende armenzorg (...). Er bestaat een spijskokerij; kleedermagazijn, kindervoeding en werkverschaffing. Verweesde  verlaten kinderen, ouden en zieken worden verpleegd.' (Blankenberg 333.)

Het huisbezoek der armen zelf behoorde tot de taak van de deelnemende conferenties, die door de Bijzondere Raad zo nodg hierbij financieel gesteund werden.

de nationale Vereeniging van den H. Vincentius van Paulo, opgericht in 1846 en bestuurd door de Hoofdraad te Den Haag als 'vereenigingspunt' van alle Nederlandse Bijzondere Raden en conferenties.

de Conferenties van de H. Joseph (1850), O.L. Vrouw van de H. Rozenkrans (1876), van de H. Anthonius (1876) en van de H. Bavo (1898).

de  Sint Aloysiusvereeniging, een in 1864 opgerichte vereniging van kleine jongens ook wel 'busjesjongens' genoemd omdat zij wekelijks collecteerden ten behoeve van de liefdewerken van St. Vincentius.

De leden van het eerste bestuur van de Bijzondere Raad behoorden waarschijnlijk ook tot de oprichters ervan.

De op 6 maart 1876 geïnstalleerde leden van het eerste bestuur waren:

president: I. Lans;

vice-president: W. Maas;

secretaris: W. Geurts;

W. van Bemmel, penningmeester;

J. van Zijl, adviserend lid en voorts de presidenten van de conferenties en van de liefdewerken.

de bestuursleden eind 19e, begin 20e eeuw waren:

president: J.A.M. Lans in 1891, 1894, 1899 en 1903;

vice-president: H.A. Schlatman in 1891, 1894, 1899;

secretaris: J.C. Van Reijsen in 1891, 1894 en 1899 en W.H. Geurts in 1903;

penningmeester: J.H. Kroon in 1891, J. van Bemmel in 1894, 1899 en 1903.

Voorts waren de presidenten van de conferenties en de voorzitters van de liefdewerken, in Haarlem St. Joseph-Ambachtsleerlingen en Spijskokerij, lid van het bestuur.

Verenigingsgebouw in de Zoetestraat (later nr. 11) was de eerste locatie. De  behoefte aan nieuwe ruimten nam toe, vooral na installatie van de Bijzonderen Raad; het complex Zoetestraat werd door aankoop steeds verder uitgebreid. En vooral dankzij een legaat van f. 10.000 waarbij ook de panden aan de Nieuwe Groenmarkt nr. 20 en 22 werden geschonken, kreeg de vereniging begin 20e eeuw de beschikking over een groot aaneengesloten complex.

De Groenmarktpanden werden ingericht als vergaderruimte, eetzaal en spijskokerij, Zoetestraat nr. 11 huisvestte het Sint Franciscus liefdewerk, nr. 13 de opslag voor spijskokerij en kleding en de nrs. 15 en 17 fungeerden als kledingmagazijn.

De bibliotheek was verdeeld over een aantal locaties in de stad.

Aanvankelijk was er maar één vergaderruimte en wel in het verenigingsgebouw in de Zoetestraat. In 1891 vergaderden daar de Bijzondere Raad en alle conferenties daar nog. (Jaarboekje)

algemeen:

Ben Speet, Vincentius 150 jaar vrijwilligerswerk in Haarlem (Haarlem 2000) (uit de reeks Haarlemse Miniaturen deel 52).

ad  begindatum, bestuursleden en activiteit:

Pius-Almanak voor het jaar des heeren 1894 (Alkmaar 1894) 260.

Pius-Almanak. Jaarboekje voor de Katholieken van Nederland voor het jaar des Heeren 1899-1900 (Alkmaar 1899) 47-48.

Onze Pius-Almanak voor het jaar des Heeren 1903 (Alkmaar 1903) 345-346.

bestuursleden in 1891:

Jaarboekje voor de Stad Haarlem (Haarlem 1891) 192.

ad activiteit, inkomsten en uitgaven:

J.F.L. Blankenberg, H.J. de Dompierre de Chaufepié en H. Smissaert, Gids der Nederlandsche Weldadigheid (Amsterdam 1899) 333 en 487.

H.J. Dompièrre de Chaufepié, H. Smissaert en J.F.L. Blankenberg (reds.), Tijdschrift voor Armenzorg, 1ste jng. (1900) 150.

ad doelstelling en activiteit:

R.P. Vergnes C.ss.R., Vereeniging van den H. Vincentius van Paulo en hare werkzaamheden in Nederland (Den Haag 1930) 56, 58, 59, 67-70, 78-82.

Handboek der Vereeniging van den H. Vincentius van Paulo (Den Haag 1847 2e dr.) pp. 3,13,14, 21-23.

ad einddatum:

geen, de vereniging bestaat nog (of weer); zie www.vincentiusvereniging.nl (geraadpleegd op 26 januari 2011)

Uit het reglement van de Vincentiusvereniging:  

'Art. 1. De bijzondere Raad eener stad is samengesteld uit een President, een Vice-President, een Secretaris, een Penningmeester en al de Presidenten en Vice-Presidenten der Conferentiën van de stad, en de Presidenten en Vice-Presidenten der bijzondere liefdewerken, die alle conferentiën aangaan.'

Aan de vooravond van de oprichting van de Bijzondere Raad telde de Vincentiusvereniging te Haarlem (nog even de Bavo-conferentie geheten) 34 leden, werden jaarlijks zo'n 100 gezinnen bezocht, waren 66 jongens en meisjes gekleed voor hun eerste H. Communie, kinderen op bewaar- en breischolen gedaan, of in goed katholieke gezinnen uitbesteed, onwettige samenlevingen (liefdewerk van de H. Franciscus Regis) opgeheven, voor 112 jongens geheel of gedeeltelijk het schoolgeld betaald, ruim 600.000 porties spijs uitgedeeld waarvan bijna 50.000 gratis.

inkomsten:

De kas van de Bijzondere Raad werd gevoed door buitengewone giften, door de collecten op de Algemene Vergaderingen van de Raad en door de bijdragen van de conferenties. Met dit geld werden de Liefdewerken bekostigd en konden eventueel de armste conferenties gesteund worden.'