Zuikerberg, Anna Elizabeth (1881-1956)

© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Janneke van der Veer, Zuikerberg, Anna Elizabeth, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Zuikerberg [28/11/2022] 

ZUIKERBERG, Anna Elizabeth (geb. Winschoten 26-1-1881 – gest. Amsterdam 14-4-1956), journaliste en feministe. Dochter van Aron Zuikerberg (1839-1922), manufacturier, en Elizabeth Wolfsbergen (1845-1921). Anna Zuikerberg trouwde op 10-5-1921 in Amsterdam met Willem Anne Holdert (1878-1964), journalist. Dit huwelijk bleef kinderloos.

Anna (Nan) Zuikerberg groeide met haar vier jaar oudere zus Rozetta op in een Joods ondernemersgezin in Winschoten. Toen Anna veertien jaar was, verhuisde het gezin naar de Amsterdamse volkswijk de Pijp – het gezin ging wonen in de Jan Steenstraat (nr. 58). Vanaf 1896 zat Anna er op de Kweekschool voor Onderwijzers en Onderwijzeressen. Ze had het er moeilijk. Het eerste leerjaar doubleerde ze en in 1901 zakte ze voor het examen voor de Onderwijzersakte. Wel had ze in het najaar van 1900 de akte ‘Vrije en orde-oefeningen’ (gymnastiek) gehaald.

Journalistiek

In 1901 werd Anna Zuikerberg als correctrice aangenomen bij dagblad De Echo, voor 25 gulden per maand. Al in haar proefperiode van drie maanden gaf ze ook blijk van kwaliteiten als verslaggeefster en zetter – dat leverde haar een vaste aanstelling op als algemeen verslaggeefster tegen het dubbele salaris. In 1909 werd De Echo overgenomen door het Algemeen Handelsblad en ging Zuikerberg bij deze krant aan de slag als verslaggeefster. Dat een baan in de journalistiek voor vrouwen toen nog niet vanzelf sprak, blijkt uit de notitie die een rechtbankpresident op haar perskaart liet zetten: ‘Alleen geldig voor zoover plaats aan de Perstafel en mits geen bezwaar bij de mannelijke collega’s’ (Huldeblijk, 158-159). Anna Zuikerberg was echter kordaat in haar optreden en maakte indruk op haar collega’s, ook door de imposante hoeden die ze vaak droeg.

Anna Zuikerberg woonde nog altijd thuis, inmiddels in de Tweede Helmersstraat (nr. 110). Naast haar baan bij het Handelsblad deed ze ook ander schrijf- en redactiewerk. Zo redigeerde ze de in 1916 uitgegeven memoires van actrice Theo Mann-Bouwmeester (Mijn jeugd- en Toneelherinneringen). Verder verschenen in 1918 twee door Zuikerberg bewerkte titels van de Franse schrijver Guy de Maupassant, Een leven en Ons hart. In 1919 verscheen bovendien haar brochure De Amsterdamsche Stadsschouwburg-kwestie over de exploitatie van de schouwburg, destijds voorwerp van een verhit debat. Ook anderszins was ze betrokken bij culturele en maatschappelijke activiteiten. Ze zat bijvoorbeeld in het perscomité van de tentoonstelling ‘De vrouw 1813-1913’.

Vanaf 1915 vormde Anna Zuikerberg met haar collega Helene van Meekren de hoofdredactie van het ‘geïllustreerd weekblad voor de ontwikkelde vrouw’ De Nederlandsche Dameskroniek, waarvan ook een Amsterdamse editie verscheen. Samen waren ze ook betrokken bij de Damesbeurs, een voorloper van de Huishoudbeurs, die De Dameskroniek vanaf 1920 organiseerde in de Amsterdamse RAI. Eveneens vanaf 1920 redigeerde ze samen met Van Meekren het Zaterdag-bijvoegsel van Algemeen Handelsblad. Onder het pseudoniem Annelèn verzorgde het tweetal hierin bovendien een reeks interviews met bekende Nederlandse schrijvers, acteurs, feministen, hoogleraren, predikanten en ministers, en hadden ze de moderubriek onder hun hoede.

Een ‘moeilijk vak’

In mei 1920 verhuisde het gezin Zuikerberg opnieuw, deze keer naar de Vondelstraat (nr. 178). Een jaar later trouwde Anna Zuikerberg op 49-jarige leeftijd met Willem Holdert, eveneens journalist bij het Algemeen Handelsblad en van huis uit katholiek. Na haar huwelijk noemde ze zich Anna Holdert-Zuikerberg. Hij trok bij haar in op het adres aan de Vondelstraat. Eenmaal getrouwd bleef Zuikerberg werken als verslaggeefster. Ook zat ze in 1925 in de feestcommissie ter voorbereiding van het zilveren jubileum van De Amsterdamsche Pers en in 1928 in de commissie die het eeuwfeest van het Algemeen Handelsblad organiseerde. In diezelfde periode schreef ze artikelen voor het ‘Geïllustreerd maandschrift’ Astra en in 1931 verzorgde ze de publiciteit voor het ‘Crisis-comité’ dat geldbusjes beschikbaar stelde voor de inzameling ten behoeve van slachtoffers van de economische crisis. Ook hielp ze actrice Esther de Boer-van Rijk in deze jaren bij het op schrift stellen van haar herinneringen (1934). In 1938 was Zuikerberg lid van het ‘Huldigings-comité der Amsterdamsche vrouwen’, dat het veertigjarig regeringsjubileum van koningin Wilhelmina opluisterde met de uitgave Huldeblijk. Samen met Van Meekren verzorgde ze hierin een bijdrage over de vrouw in de journalistiek op basis van hun eigen ervaringen – ze noemen het een ‘moeilijk vak’ waar veel ‘jonge vrouwen lichamelijk niet tegen opgewassen’ waren. Het tweetal zat in 1939 ook in een comité dat op initiatief van de Nederlandsche Vereeniging van Huisvrouwen huishoudelijke voorlichting gaf in dagbladen.

In de Tweede Wereldoorlog kon Anna Holdert-Zuikerberg vanwege haar gemengde huwelijk doorwerken – dit in tegenstelling tot Van Meekren, die ook Joods was en in 1943 in Sobibor werd vermoord. In 1941 vroeg Holdert-Zuikerberg met succes het verplichte lidmaatschap van het Verbond van Nederlandse Journalisten aan.

Na de oorlog bleef Anna Holdert-Zuikerberg actief. Samen met collega-journaliste Anna Biegel legde ze de Amerikaanse reisindrukken vast van Anna Hudig, een leidende figuur in de Nederlandse Huisvrouwen Vereniging die als eerste Nederlandse vrouw na de oorlog toestemming kreeg om over te steken naar Amerika. Die samenwerking resulteerde in de boekuitgave Drie Anna’s vertellen van Amerika (1947). Ter gelegenheid van haar zeventigste verjaardag verschenen in 1951 in het Algemeen Handelsblad en De Telegraaf terugblikken op haar loopbaan. Ze woonde nog steeds in de Vondelstraat.

Anna Zuikerberg overleed thuis op 14 april 1956, 75 jaar oud. Haar begrafenis vond in stilte plaats.

Betekenis

Anna Zuikerberg stond bekend als een journaliste met een brede taakopvatting die moest opereren in een door mannen gedomineerde wereld. ‘Zij deed naast redactie-arbeid, alle verslaggeverswerk en deinsde nooit voor eenige taak terug, omdat zij een vrouw was’, schreef journalist Hendrik Tersteeg naar aanleiding van haar zilveren jubileum (De Journalist, 10-12-1926). Jeanne Roos, die in 1934 met haar kennismaakte, beschreef ‘mevrouw Holdert’ in Voor zover plaats aan de perstafel (1986) als een uitgesproken persoonlijkheid: ‘Niet groot, met een forse boezem, slanke heupen en dito benen. Een geestig intelligent gezicht onder bruin geverfd haar, groenigbruine ogen, waarin bij tijd en wijle een klein boosaardig roddellichtje glom. Ze straalde autoriteit uit. Ze kwam menigmaal met opgestoken zeilen bij de fotoredactie binnen en begon soms bij de deur te roepen wat ze wilde hebben’. Ter gelegenheid van haar zeventigste verjaardag schreef het Algemeen Handelsblad (25-1-1951) dat haar werk ‘de emancipatie der vrouw tot steun is geweest en de vaderlandse journalistiek tot eer strekt’. In Spijkenisse is een straat naar haar vernoemd: Nan Holdert-Zuikerbergstraat.

Archivalia

• Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag: persoonskaart.
• Geboorteregister Winschoten: 1881, aktenummer 22.
• Stadsarchief Amsterdam: gezinskaart Aron Zuikerberg.
• Stadsarchief Amsterdam: Archief van de Pedagogische Academie Basisonderwijs en rechtsvoorgangers, archiefnr. 5478:281.
• NIOD, Amsterdam: Persgilde 105:2000.

Publicaties

• De Amsterdamsche Stadsschouwburg-kwestie. Een overzicht van het over deze kwestie geschrevene (Amsterdam 1919).
• [met Helene van Meekren], ‘De vrouw in de journalistiek’, Huldeblijk aan de H.M. de Koningin van de Amsterdamsche vrouwen, 6 september 1898-1938 (Amsterdam 1938).
• [met Anna Hudig en Anna Biegel], Drie Anna’s vertellen van Amerika (Amsterdam 1947).

Literatuur

• ‘Kroniek van de week’, De Wereldkroniek 134 (1906) nr. 1, p. 9, 12.
• H. Tersteeg, ‘Een verzuimd zilveren feest’, De Journalist, 10-12-1926.
• ‘Mevrouw Holdert-Zuikerberg 70 jaar. Eerste vrouwelijke verslaggever van Nederland’, Algemeen Handelsblad, 25-1-1951.
•  ‘Morgen 70 jaar. Nederlands eerste journaliste. Mevr. Anna E. Holdert-Zuikerberg’, De Telegraaf, 25-1-1951.
• Mirjam Elias, ‘Voor zover plaats aan de perstafel. Honderd jaar vechten om een plaats te veroveren’, in: Els Diekerhof e.a., Voor zover plaats aan de perstafel. Vrouwen in de dagbladjournalistiek vroeger en nu (Amsterdam 1986) 23-30.
• Jeanne Roos, ‘“In het holst van de nacht bij brandende perceelen”. Herinneringen aan het duo Annalèn’, in: Els Diekerhof e.a., Voor zover plaats aan de perstafel. Vrouwen in de dagbladjournalistiek vroeger en nu (Amsterdam 1986) 31-33.
• Joost Divendal en Henriëtte Lakmaker, Emmy J. Belinfante 1875-1944. Tussen rook, alcohol en mannen (Amsterdam 2001) 15, 89, 118, 133, 144.
• Piet Hagen, Journalisten in Nederland. Een persgeschiedenis in portretten 1850-2000 (Amsterdam/Antwerpen 2002) 128-129, 131-132.
• Huub Wijfjes, Journalistiek in Nederland 1850-2000. Beroep, cultuur en organisatie (Amsterdam 2004) 43, 61, 91, 129.
• Marijke Huisman, Publieke levens. Autobiografieën op de Nederlandse boekenmarkt 1850-1918 (Zutphen 2008) 277.

Illustratie

Anna Zuikerberg op de redactie van De Echo. Collectie Het Leven, 1911 (Nationaal Archief / Spaarnestad Photo).

Auteur: Janneke van der Veer

laatst gewijzigd: 28/11/2022

De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.